Israel, Turkey and Azerbaijan: Strategic Shifts?”

CACI Forum
Central Asia-Caucasus Institute


“Israel, Turkey and Azerbaijan: Strategic Shifts?”

January 20, 2010



The Central Asia-Caucasus Institute at SAIS, Johns Hopkins University, invites you to a Forum:

“Israel, Turkey and Azerbaijan: Strategic Shifts?”


Featuring


Dr. Alexander Murinson

author of Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus, Routledge Studies in Middle Eastern Politics, Dec. 2009

Commenting

Mr. Khazar Ibrahim, Deputy Chief of Mission, Embassy of Azerbaijan
Mr. Berkan Pazarci, Counselor, Embassy of Turkey
Participant, Embassy of Israel, TBA

Wednesday, January 20, 2010
5-7 PM
Rome Auditorium, 1st Fl., The Rome Building
SAIS, Johns Hopkins University
1619 Massachusetts Avenue, N.W.
Washington, DC 20036

Israel has long sought to maintain cordial relations with moderate Muslim countries that have secular systems of government. Specifically, this has resulted in a mutually beneficial collaboration with Azerbaijan and other Turkic states. Are these alignments changing today? If so, why, and with what likely consequences?

The Forum opens with a reception and refreshments at 5 PM. The program will begin promptly at 5:30 PM and conclude at 7 PM. RSVP for this event is mandatory and will not be accepted after 10 AM on the day of the event. To register, please send an email with your name and affiliation to SAISCACIForums@jhu.edu or call 202-663-7723.

The Central Asia-Caucasus Institute is the primary institution in the United States for the study of the Caucasus, Central Asia and the Caspian Region. The Institute, affiliated with Johns Hopkins University-SAIS, forms part of a Joint Center with the Silk Road Studies Program, affiliated with the Stockholm-based Institute for Security and Development Policy. Additional information about the Joint Center, as well as its several publications series, is available at www.silkroadstudies.org.















http://www.silkroadstudies.org/new/inside/forum/CACI_2010_0120.html

My book

Check out my book on Amazon,com at http://www.amazon.com/Turkeys-Entente-Israel-Azerbaijan-Routledge/dp/0415778921/ref=sr_1_1?ie=UTF8&s=books&qid=1263361229&sr=8-1

AZERBAIJAN-TURKEY-ISRAEL RELATIONS: THE ENERGY FACTOR

AZERBAIJAN-TURKEY-ISRAEL RELATIONS: THE ENERGY FACTOR
Alexander Murinson*

TRANSFORMATION OF SECURITY

With the end of the Cold War, there was a paradigmatic shift in concepts of security due not only to geopolitical changes(in light of the fall of the Communist system) but also to exhaustion of--or increased competition for--secure energy resources, environmental and biospheric changes, new ideological threats, as well as the threat of WMD proliferation and their use against population centers. This has had a direct effect on the relationship among Turkey, Israel, and the newly-independent Azerbaijani republic. One of the developments resulting from this global shift was the emergence of the Turkish-Israeli axis in the Middle East, which after the collapse of the Soviet Union in 1991 involved a newly established Muslim state, the Republic of Azerbaijan.

In the traditional sense, security had a dual goal of preserving the integrity of a state's territory and its sovereignty.[1] Lenore Martin proposes an integrated approach that defines national security as "the capability of a state to deter or counter threats to its three components: territory, society, and regime."[2] Among the critical variables that she includes in this paradigm of security are military capabilities, political legitimacy, ethnic and religious tolerance, economic capabilities, and the availability of essential natural resources.[3] Energy security is based on a country's ability to have continued access to sufficient supplies of energy, oil, and gas--either from sources on its own territory or from sources abroad. Since globalization has become the dominant force animating the economic reality of the international community, the competition for reliable sources of energy and energy security is at the top of the international agenda. Energy security has become integrally interlinked with issues of global security.[4]

The Caspian Possibilities

When the independent Azerbaijan laid its claim to its petrochemical resources in the Caspian shelf in the early 1990s, energy security emerged as a major area of cooperation with Turkey and, in a more limited but still vital way, with Israel. Energy security is an important part of this trilateral relationship due to Azerbaijan's geographic position: It is the east-west passageway to the land-locked Caspian and its petrochemical resources, as well as an important link to Central Asia's natural resources.[5] Since Israel's independence in 1948, access to secure oil and natural gas were the sources of persistent anxiety, as the main oil-producing countries were Arab and exhibited animosity toward the Jewish state.

The fossil-fuel rich Caspian basin is an important source of energy security for Europe and Israel, and even more so with depletion of the North Sea oil reserves.[6] Western energy needs and strategic considerations have necessitated the establishment of a stable, Western-oriented Azerbaijani polity. Multiple transport and communications routes were developed throughout the Caucasus in order to implement this policy and to anchor Azerbaijan in the Western-dominated globalized economy. This also led to improved political stability in the region and the commodification of Caspian oil. The U.S-sponsored East-West energy corridors and a transportation corridor known as the TRACECA (Europe-Caucasus-Asia project proposed by the European Union) were viewed as guaranteeing the independence and economic viability of Azerbaijan and the Central Asian republics.[7] The Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline (or BTC) through Turkey is of importance here. An American critic of the BTC project conceded, "The relationship among Israel, Turkey, and the United States is the major factor for the selection of the Baku-Ceyhan route, which could be extended to bring oil directly to the energy-deficient Israel."[8]

Turkey, a country poor in hydrocarbon resources, has also been affected by the "politics of oil" and its fluctuations in relations with its Middle East neighbors.[9] During the Cold War (1947-1988), Turkey's industry and infrastructure were dramatically affected by the 1973 Oil Embargo in the aftermath of the Yom Kippur War between Israel and its Arab rivals, Egypt and Syria. Economic considerations led to a cooling-off of the Turkish-Israeli alliance of the 1950-1960s, as Turkey pursued the friendship of the Arab oil-producing countries. These bilateral relations only further deteriorated as the result of the Cyprus crisis beginning in July 1974. Following a Turkish military intervention intended to counter the attempt to annex the island by another NATO ally, Greece, Turkey was ostracized by the United Nations. Turkey sought the diplomatic support of the Arab world in its standoff over the political fate of Cyprus with the West. In 1975, Turkey recognized the PLO. In exchange, Turkey hoped that Arab countries would recognize the self-proclaimed Turkish Republic of Northern Cyprus, but this hope never materialized. The United States, always eager to secure oil supplies from the Persian Gulf, recognized the importance of its Middle Eastern allies--Turkey and Israel--as stabilizing elements in its regional strategy during the Cold War. From 1987, Turkey began importing natural gas from Russia and became increasingly dependent on Russian gas. As a result of the construction of the Blue Stream project, which transports 16 billion cubic meters of natural gas each year, by 2010, Turkey will be importing 50 percent of its gas from Russia.[10] Following the collapse of the Soviet Union, Caspian oil and gas resources once again became an apple of contention between the great powers as in the first decades of the twentieth century. However, now even more actors, including the new independent states (i.e. Azerbaijan, Kazakhstan and Turkmenistan, and Iran) laid claims to the petrochemicals in their prospective sea shelves.

Since the collapse of the Soviet Union in 1991, Russia has pursued a dual goal in the Caspian: to control the largest production share of hydrocarbons and total control over transport routes.[11] If by the mid-1990s Russia reached that goal by controlling the pipeline infrastructure that delivered oil and gas from the Caspian region, Azerbaijan intended to disentangle itself from its dependence on Russia for delivery of its petrochemicals to the world market. This would require an outlet that did not pass through Russian territory. Naturally, the construction of the proposed BTC oil pipeline served this purpose. Financially, it was in Azerbaijan's best interest to delay its commitment to the Turkish route in order to obtain optimal conditions from the United States and Turkey for the strategic pipeline. In addition, international investors were wary of the construction of an expensive overland route.[12] Until the discovery of gas in the Shah Deniz field, the largest natural gas discovery worldwide since 1978, Azerbaijan was not a major player in the Caspian gas market.[13] This discovery, however, renewed international interest in Azerbaijani natural gas.[14]

In the early 1990s, Turkey sought to become recognized as the leader among the Turkic republics. Prime Minister Turgut Ozal's government embarked on a foreign policy course aimed at reestablishing ethnic, cultural, and political ties dating back to the Ottoman period. Turkey sought U.S. support for a pipeline project that would provide an outlet for Azerbaijani oil, later known as the Baku-Tbilisi-Ceyhan project (BTC). Fiona Hill observes, "Since the early 1990s, the twin goals of Turkey's foreign policy in the [Caspian] region have been to secure new energy supplies, and to establish itself as the transit country for energy flows from the Caspian to consumer markets in Europe."[15] One of the strategic goals of this relationship was to support secular and pro-Western regimes in the newly independent Muslim states.[16] Commercial development of these states' abundant natural resources soon became one of the tangible directions of strategic cooperation obetween Turkey and Israel, and Azerbaijan has become the focal point of this cooperation.[17]

For Israel, such cooperation with Turkey in guiding these new countries in the economic sphere--especially in agriculture and telecommunications--offered another channel for the pursuit of their shared geopolitical goals.[18] Israeli officials also received American approval for this strategy. [19] An Israeli diplomat identified this new trend as "a multi-vector foreign policy."[20] In cooperation with the United States, the Israeli government intended to transfer its technical expertise in such highly developed fields as medicine, agriculture, and irrigation to Azerbaijan and the Central Asian republics. Turkey also gained importance for the United States as a potential conduit for American global policy in the Transcaucasus and Central Asia.

Azerbaijan also wished to cultivate its Western orientation through an alliance with Turkey and Israel. Azerbaijani foreign policymakers realized the importance of ties among the three countries,[21] and an Israeli diplomat stressed the political importance of access to Caspian hydrocarbon resources for Israel's relations with Turkey and Azerbaijan. "When we talk about Azerbaijan," he said, "we talk about oil. Energy is a major component of this relationship."[22]

The Armenian American lobby to U.S. Congress opposed the BTC project as well as American governmental aid to Azerbaijan.[23] Turkey and Azerbaijan thus solicited the support of the American Jewish lobby, which coincided with improvement of Turkish-Israeli relations.[24] By allying itself with Israel, Azerbaijan gained significant muscle among the Jewish Caucus members and the organized Jewish community in lobbying on Capitol Hill for the promotion of the BTC, and the Silk Road Bill legislation was passed in 1999. Turkish diplomats were also appreciative of the Jewish community's efforts in the United States to promote the BTC. Such leading American Jewish organizations as the American Jewish Committee and the B'nai Brith undertook a prominent role in this lobbying effort.[25] Since September 11, the United States has reinvigorated its policy for diversification of world hydrocarbon fuel supplies in order to reduce future dependence on Persian Gulf oil. This policy has only enhanced a strategic interest in promoting the axis between the three countries.

Energy as an Important Field for Trilateral Cooperation

Turkey is heavily dependent on imported oil. Up to 90 percent of Turkish oil comes from the Middle East and Russia, covering nearly half of the country's energy requirements. Due to the Turkish economy's increased energy needs from the 1990s, the energy demand is expected to grow grow 200 percent to 300 percent by2010. Turkey's dependence on imports of energy resources is projected to reach 75 percent by the same year.

Israel does not possess significant oil resources and is completely reliant on oil imports.[26] The growing demand for oil resources and political threats to the safe supply of the Arab and Iranian oil became sources of chronic international tension, as well as wars such as the First and the Second Persian Gulf Wars. If traditionally, Egypt, the North Sea, West Africa, and Mexico were major exporters of oil to Israel, since the break-up of the Soviet Union, the Jewish state has shifted its energy priorities. Israel has obtained most of its oil from the former Soviet Union since the 1990s. The largest oil importers are Russia and the Caspian countries: Kazakhstan, Turkmenistan, and Azerbaijan.[27]

The concerns about energy security directly affected political calculations in Turkey, Israel, and Azerbaijan and played a notable role in the strategic basis of the relationship among the three countries. One important component of energy security and its economic benefits lies in control over hydrocarbon delivery networks, such as pipelines and seaport terminals. The availability of multiple routes of transportation for oil and gas also contributes to energy security, since it decreases dependence on any particular pipeline in case of terrorist attacks or inter-state conflict. The BTC pipeline issue for delivery of oil from the Caspian basin to the West came to the foreground of Israeli attention, thanks to the pro-Israeli lobby in the United States.[28] From August 1997, when American Jewish leaders met with Azerbaijani President Heydar Aliyev, they participated in an active campaign to promote the BTC project on Capitol Hill. This lobbying campaign reflected the confluence of interests of Turkey, Israel, and Azerbaijan.

Azerbaijani independence from foreign, primarily Arab and Iranian, oil permitted a greater degree of flexibility in its foreign policy.[29] Not only did the new Azerbaijani authorities form close relations with the Turkish republic, it also opened a new era in relations with the State of Israel. Throughout the 1990s, Azerbaijan has largely followed U.S. and Israeli policies on Iran.[30] In line with American and Israeli security interests, Azerbaijan chose a pipeline to deliver its oil to the West, and it has closely coordinated its pipeline policy with the United States to avoid Iranian territory. Azerbaijani policy makers envisioned that the BTC project, transporting Azerbaijani (and potentially Kazakh) oil to the Mediterranean, would facilitate more reliable delivery of oil to Israel. The BTC route for Azerbaijani oil would also create tangible commercial benefits to Israel, since the Persian Gulf oil market is dominated by hostile oil producers, in particular Iran. Not only does this pipeline provide a shorter route for Azerbaijani oil exports to its Western clients, including Israel, but the Ceyhan port facilities would also allow the use of large tankers thus making Turkey the primary oil terminal of the Mediterranean.[31] Azerbaijani Deputy Foreign Minister Araz Azimov commented about the benefits of the BTC-transported oil for Israel:

[The] BTC is going to Ceyhan, and that is [the] Mediterranean... and to buy the Azerbaijani oil is much preferable than the Persian Gulf (oil).... In the Persian Gulf you have 700 billion tons per year of oil being thrown into the market, while in the Mediterranean Azerbaijani oil [will contribute] 15 million tons a year. In the Mediterranean, you have lesser amounts of oil and more dynamics. Israel has its own demand there. Huge demands. [sic] In strategic way, Israel has certain reason to be interested in Azerbaijan.[32][sic]

By the same token Azerbaijan expected reassurance from the United States and Turkey that its interests would be protected from Iranian meddling in oil exploration on its continental shelf.[33] Iran has opposed the construction of the BTC, because it would not only deprive it of potential oil transportation revenues but would also open Caspian oil and gas for shipment to its archenemy, Israel. The Iranian government disputes not only the maritime and seabed boundaries demarcating its sector of the Caspian Sea, but also the sea's legal status since the collapse of the Soviet Union.[34] Azimov explained that, as a result of Iranian support for Armenia during the Nagorno-Karabagh conflict, "We don't trust them. Iran is not in favor of our policy on the Caspian Sea, on the Baku-Ceyhan transportation of oil, Euro-Atlantic integration..."[35]

According to an Israeli diplomat, Israel has been importing oil from Azerbaijan since 1991.[36] In general, oil imports dominate trade relations between the countries. According to Arthur Lenk, Israeli Ambassador to Azerbaijan, over the years oil imports from Azerbaijan have constituted more than $1 billion in bilateral trade.[37] Even before the BTC project started, Prime Minister Benjamin Netanyahu expressed interest in importing Azerbaijani oil through this pipeline during his meeting with President Heydar Aliyev in Baku in 1997.[38] Since July 2006 when the BTC began to deliver "early oil," it was anticipated that it would become a significant outlet for oil destined for Israel. Kazakhstan, the largest regional oil producer in the region, after convoluted negotiations, made a commitment to supply additional oil to make the BTC commercially viable.[39] In order to join the BTC pipeline Kazakhstan will need to construct an extension pipeline under the Caspian Sea from Aktau to Baku to export its oil to the West.[40]

Turkey's location at the crossroads of Europe and Asia has made it an ideal location for construction of an energy corridor linking Caspian oil and gas producers with consumers in Europe and the Mediterranean such as Israel. After the end of the Cold War, the Turkish foreign policy elite saw energy security as one of their key foreign policy concerns.[41] Turkey, a long-standing Western ally, possesses a competitive advantage in pipeline construction and infrastructure building and maintenance.[42] Following Azerbaijan's independence in 1991, Turkey proposed to construct a pipeline that would deliver Caspian oil from Baku to its Mediterranean oil terminal of Ceyhan. Originally this pipeline was viewed as a purely geopolitical project to make countries like Azerbaijan economically and politically independent from Russia and not beholden to Iranian interests in the region. Israeli policymakers shared the same perceptions and realized the value of the construction of this pipeline. The goal was to link the ethnically and linguistically related Azerbaijan to its natural ally and NATO member, Turkey. Turkish leadership has advanced the idea of an East-West pipeline from the Caspian since the early 1990s. As the leading energy security analyst of the Turkish Petroleum Corporation (TPAO), Turkey's national oil company, Necdet Pamir promoted the BTC within Turkish political and business circles. Through his efforts, Pamir successfully gained the recognition of the project's strategic value not only for Turkey but for the entire Euro-Atlantic alliance. Pamir also underlined that the pipeline's strategic impact was more important than its financial profitability. He stressed, "The line will by-pass Russia. Central Asian republics will no longer depend on Russia to export oil and gas."[43] His strategic vision assigned to Turkey the role of a global energy hub for delivery of Caspian hydrocarbon resources to the West.[44] If a growing number of pipeline projects transporting oil from such destinations as Kazakhstan, Russia, Azerbaijan, and Iraq through Turkish territory were realized, the Ceyhan port facility would become one of the top global oil terminals.[45]

The BTC Connection

During the 1990s, Israel and Turkey sought to gain reliable sources of petrochemicals and access to the new Central Asian markets, through Azerbaijan as the main transit country. For both historical and pragmatic reasons, Azerbaijan became the focus of intensive diplomacy and security cooperation with Turkey and Israel . One must note an obvious inequality in relations among the three states. An active military-strategic entente can be observed between the regional powers of Turkey and Israel, supported by the United States. The multi-vector and close cooperation between Turkey and Israel in promoting Azerbaijani independence and economic viability has become a factor in the power balance in the Caucasus and the Caspian regions. While Israel still attempts to establish more robust relations with Azerbaijan, Turkey took has taken the lead in security cooperation. Despite the absence of diplomatic representation of Azerbaijan in Israel, all regional powers are aware of the strategic partnership between Israel and Azerbaijan. Pursuing these objectives, Turkey sought Israeli support in convincing the United States of the strategic value of this geopolitical linkage. Israel's supporters in the United States campaigned to lobby in Congress. . After 1995, the U.S. government indicated its official support for the project. The Clinton administration worked to remove the many obstacles standing in the way of this project. While originally this pipeline was viewed as a purely geopolitical project to make countries like Azerbaijan economically and politically independent from Russia and not beholden to Iranian interests in the region, the construction of the Baku-Tbilisi-Ceyhan linking the Azerbaijani oilfields with Ceyhan, the Turkish oil terminal on the Mediterranean, and the nearly completed South Caucasus Gas pipeline, have elevated both Azerbaijan's and Turkey's status as players in the world energy market. Moreover, their improved geopolitical statures have been reaffirmed and have increased their economic and military value for the United States, with Azerbaijan and Turkey establishing themselves as the frontline allies of the United States in the global war against radical Islamist movements.[46] Israeli policymakers shared the same original perceptions and realized the value of the construction of this pipeline. Since June 2006, Israel has been discussing plans with Turkey to extend the BTC to Israel.

Gas Synergy?

To the extent possible, the Jewish state wanted to contribute its political muscle to the BTC project, which had geopolitical significance to its political allies in the region. As an additional benefit, Israel wished to gain access to a source of oil that would not be affected by the attitude of the Persian Gulf states toward Israel. Still even more important for Israel and Turkey was access to reliable and secure sources of natural gas. Both countries experienced a growing demand for natural gas with the expansion of their industries and electricity generation. In Israel demand for natural gas has grown exponentially since the 1980s and has been projected to reach 282.5 billion cubic feet (Bcf) annually by 2010.[47] The Israel Electric Company, the national electricity provider, is currently investing $1.5 billion in the construction of eight additional natural gas power plants. Turkey intends to play a role in the supply of natural gas to Israel through its territory and participates in the critical projects for the Israeli power network. In fact, in October 2005, the Turkish conglomerate Zorlu Energy signed a major contract to participate in construction of the Ashdod gas-based power plant in southern Israel.[48] The Turkish company will own a 20 percent share in the power plant. This plant will produce a significant amount of energy--100 MW per year.[49]

Israel had considered the option of large-scale delivery of gas from Egypt, but due to the chronic political volatility in the Middle East, it preferred to cultivate multiple sources. Gas imports from the Caspian thus represent an attractive alternative. Turkmenistan possesses the second largest natural gas reserve in the world. As a Caspian riparian state, the most direct route for Turkmenistan's gas shipment was to build an underwater pipeline for delivery through Azerbaijani territory to the West. Yosef Maiman, the head of Merhav, an Israeli energy and infrastructure conglomerate, established close personal and business relations with former leader of Turkmenistan, now deceased autocratic leader Mr. Saparmurad Niyazov, also known as Turkmenbashi. Merhav became the largest foreign contractor of the Turkmeni oil and gas industry.[50] Since 1996, Merhav has been involved in the reconstruction and upgrading of Turkmenistan's oil and gas refineries.[51] Prior to 1997, Caspian region natural gas was delivered through the re-export route from Turkmenistan via the Russian natural gas pipeline system. Russia had originally intended to deliver gas to the Turkish market by extending its Central Asian pipeline and connecting it to the existing Russian natural gas pipeline to Georgia and then via a new pipeline to Turkey. In October 1998, Merhav negotiated with the Turkmenbashi government for a $3 billion deal to build a trans-Caspian gas pipeline (TCGP) that would bypass Russian territory. Earlier that same month, Turkish President Suleiman Demirel and Saparmurat Niyazov signed a long-term agreement for the supply of Turkmeni gas to Turkey via the Israeli Merhav-backed pipeline. This pipeline was expected to be a substantial component of the U.S.- sponsored "East-West corridor" and would run along the Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline.[52] Despite the high cost estimate of its construction, the United States lent support for the project for " more long-term diplomatic and strategic purposes."[53] The American government hoped these projects would guarantee Turkey's energy needs, and possibly be a future power source for Israel.[54] The Merhav deal included the prospective development of upstream gas resources, negotiating rights of way with Azerbaijan and Georgia, and constructing a 2,000 kilometer pipeline capable of transporting 30 billion cubic meters of gas annually. Azerbaijan and Georgia would have benefited financially from transit fees, but the international consortium was suspended. The TCGP project was met with intense opposition from the Russian government, which applied considerable pressure on the Western oil concerns involved in the project.[55] Russia is not only the largest producer of natural gas in the world, but it has vigorously competed for natural gas delivery to Turkey since the mid-1990s. Ultimately, the Russian gas monopoly Gazprom was able to harness its influence among Turkish and Israeli business lobbies and thus to realize the controversial Blue Stream project to be discussed as follows. Talks are now underway to extend the Russian pipeline through Turkish territory and the Mediterranean to Israel.

As in the case of Israel, Turkey has critical dependence on natural gas imports,[56] and it is a strategic resource for both countries. Turkey, like Israel, has also began shifting from oil to natural gas for its energy production and industrial needs. The consumption of natural gas has increased five-fold in Turkey, from 150 billion cubic feet (Bcf) in 1991 to 748 (Bcf) in 2003. Turkey had signed import contracts for a total of around 1.8 Tcf per year of natural gas imports in 2010, over 25 percent higher than the Botas forecast for Turkish gas consumption (1.4 Tcf) in that year, prior to the 2001 financial crisis.[57] Turkey overestimated its future demand for imports of natural gas. Following the crisis, BOTAS, the state natural gas and pipeline company, had to revise its natural gas demand growth projections down sharply--from about 1.6 trillion cubic feet (Tcf) in 2005 to under 0.9 Tcf in that year. This was a 45 percent downward revision. Despite political opposition from the military and the Kemalist elite, in August of 1996, Necmettin Erbakan's government signed a highly controversial contract to import natural gas from Iran. This deal represented part of a broader campaign by Erbakan to improve its relations with the Muslim world.[58] This 25-year contract worth $30 billion obligated Iran to supply Turkey with more than 8 Tcf of natural gas beginning in late 1999.[59] Anti-Islamist forces in Turkey were concerned that by signing this contract, the Erbakan government had exposed Turkey to "energy blackmail" from Iran.[60] This agreement was harshly criticized by the United States, but was later accepted.[61] The Iranian gas deliveries were suspended by both sides on numerous occasions due to disagreements over prices, "gas quality," and delivery quotas.[62] Nevertheless, Turkey is expected to import about 19 percent of its gas from Iran by the year 2010. As mentioned above, construction of the planned Trans-Caspian Pipeline to deliver gas directly from Turkmenistan was suspended in 2002. The Shah Deniz gas discovery reduced Turkmenistan's leverage in negotiations with Azerbaijan over pipeline volumes. However, due to over-commitments in the previously signed gas importation agreements with Iran and Russia, Turkey delayed signing an agreement for delivery of Azerbaijani gas. Both Russia and Iran have thus imposed "take-or-pay" provisions on Turkey in the event that the Turkish government fails to purchase contracted gas.[63] According to these agreements, Turkey was not allowed to re-export Russian gas to third parties. Instead of an international arbitration process, originally considered by Gazprom, in late 2003, the parties managed to reach a settlement that reduced both the price and the take or pay percentage in the late 2003.[64] Expected heavy financial penalties have compelled Turkey to renegotiate the clauses of the contract that ban it from re-exporting natural gas to third countries, including Israel; but this remains at the discretion of the Russian signatories to the agreement.

Despite these setbacks, Turkey continues to pursue its cooperation with Azerbaijan in the areas of gas transportation and energy security. In March 2001, Azerbaijan signed its own natural gas export deal with Turkey to deliver the Shah Deniz gas.[65] By 2010 Azerbaijan is expected to supply about 13 percent of total Turkish gas imports. Azerbaijan and Turkey are proceeding with plans to construct the Baku-Tbilisi-Erzrum gas (the South Caucasus Gas pipeline) pipeline which will run parallel to the BTC pipeline. Both of these projects, as a part of the East-West "energy corridor," will have increasing importance in the years to come. Turkey will continue to support Azerbaijani economic self-sufficiency and provide a geopolitical bridge for Azerbaijan to the Euro-Atlantic community. As Turkey moves closer to membership in the European Union (though it is subject to debate among members of the European Union), the Azerbaijani energy contribution will provide a basis for future economic and political integration within Greater Europe.

From Blue Dream to Blue Stream

With reference to the energy security of the three countries, the most controversial issue was the agreement to build the pipeline and deliver Russian gas to Turkey under the Blue Stream project (or Mavi Akim, in Turkish). The Blue Stream officially opened in November of 2005.[66] As mentioned above, dependence on any particular foreign supplier for strategic fuel weakens a country's energy security. Following the period of turmoil that followed the collapse of the Soviet Union, Russia set the strategic goal to re-establish itself as the "great energetic [sic] power."[67] The new Russian political elite perceives energy not only as a lucrative international commodity, but also as an instrument of domination over its immediate neighbors and as a tool for projection of power in the international arena.[68] The Turkish government's decision to go ahead with the Blue Stream project was the result of intense lobbying by Turkish business interests heavily invested in Russia.[69] Both the Dogru Yol (the True Path) government under Tansu Ciller (1993-1997) and the Anavatan (Motherland) government lead by Mesut Yilmaz (1997-2000) were implicated in influence-peddling to secure the Blue Stream project.[70] Massive corruption scandals were associated with all stages of negotiations and construction of the project.[71] This contract had such geopolitical significance that it was hailed as the "turnabout" in Turkish-Russian relations. The contract was signed during a visit by then Russian Prime Minister Viktor Chernomyrdin, himself a representative of the Russian energy lobby, to Turkey on December 16-17, 1997.[72] By 2003, however, the Turkish leadership came to realize its impending dependence on Russia for natural gas. Justice and Development (AK) government Energy Minister Hilmi Guler harshly criticized the gas deal concluded by the previous governments. He urged sharp reductions in Turkey's reliance on Russian natural gas. Hilmi Guler declared to the Turkish Parliament in April of 2003 that the AK government had a "strategic goal" to reduce Russian supplied natural gas from 70 to 30 percent within five years.[73]

The Blue Stream project undermines long-term Turkish energy independence and security, because it locks Russia and Turkey into a symbiotic, but unequal relationship. Russia achieved this through the legal mechanism of the "take-or-pay" provisions of the contract obliging Turkey to pay exorbitant penalty fees for suspension of pumping Russian gas into its distribution system. As a result, the Turkish intention of supporting its Turkic cousins of Azerbaijan and Turkmenistan through direct imports of the natural gas has become less tangible and much more financially taxing.[74] Specifically, Ed Smith, the president of the Pipeline Solutions Group, which led the negotiations on the TCGP construction, explained in testimony to the U.S. Senate in 1999:

Both the Blue Stream and TCP will bring gas to Turkey, but only one will be developed at a time because of the size of the market in Turkey. Turkey's demand for natural gas is very great and would seem to be big enough to support the development of both projects. But it is not. The enormous cost risks involved in developing projects this size require a high level of confidence that the market will be there when the gas arrives...[75]

Since the Sharon government came into office in March 2001, Israel pursued an improvement in relations with Russia in hopes of reaching an understanding about the situation in the Middle East. Israeli officials attempted to curry favor with the Russian political elite, which predominantly represented Russian energy interests.[76] One of the outcomes of this new foreign policy for Israeli energy security was growing support for the idea of importing gas and oil from Russia through Turkish territory. The completion of the Blue Stream project made this a tangible reality. At the official opening ceremony of the Blue Stream, President Vladimir Putin reiterated the Russian interest in transporting Russian gas to Israel through an extension of the Blue Stream pipeline or by liquefied natural gas (LNG) tankers.[77]

New Milestones in Trilateral Energy Cooperation

The completion of the Baku-Tbilisi-Ceyhan project was the turning point in the energy cooperation between Baku, Ankara, and Jerusalem. The inauguration ceremony for the Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) oil pipeline, supported by the United States, took place in the Turkish Mediterranean port on July 6, 2006. The importance, which Israel attaches to this pipeline, was demonstrated by the attendance of this historic event by the Israeli Minister of National Infrastructures Binyamin Ben-Eliezer. The Israeli high official was one of the representatives from 36 countries who attended the ceremony. Furthermore, Israel is considering building an extension of the BTC pipeline to its Red Sea port in Eilat in order to deliver Azerbaijani and Kazakh oil to Asian markets. During his visit to Baku in June 2006, Binyamin Ben-Eliezer explained, "The territory of Israel is only 600 kilometers away from the Turkish port of Ceyhan. This makes possible the use of the Israeli pipeline network to deliver the Caspian oil to markets in the Middle East."[78]

In July 2006, the first delivery of Azerbaijani oil via the BTC reached Israel. It was only the sixth delivery of crude oil via the pipeline to the Turkish terminal of Ceyhan to the international markets. As a matter of general policy, Israel keeps the sources of its energy imports confidential. If previously Israel had been secretly purchasing Azerbaijani oil, the Israeli authorities now announced this sale publicly in order to undescore the strategic nature of Azerbaijani-Israeli cooperation. The Azerbaijani side took significant political risks by selling oil to Israel in defiance of the regime of Iranian mullahs. Currently, the sixth part of Israeli oil imports comes from Azerbaijan.[79] When the Azeri-Chirag-Gunashli (ACG) oil field in the Azerbaijani Caspian shelf reaches its maximum extraction capacity, Azerbaijan is expected to generate $29 billion in oil revenue over the next 20 years.

Israeli officials also expressed interest in purchase of Azerbaijani gas. After the discovery of natural gas in the Shah Deniz field, Azerbaijan reached the extraction volume of 9 billion cubic meters annually with a prospect of reaching 24 billion cubic meters. Israel needs to import 1.7 billion cubic meters of gas, some of which could come from Azerbaijan. In June 2006, Binyamin Ben-Eliezer proposed to extend the completed Baku-Tbilisi-Erzrum natural gas pipeline to the Ceyhun energy hub in Turkey. The Israeli minister stated that Israel would purchase as much Azerbaijani gas as became available. The Israeli authorities have already discussed this possibility with their Turkish counterparts. Israel is willing to sign a long-term agreement for the purchase of Azerbaijani gas. Ben-Elizer said, "We signed the long-term contract with Egypt that obligates it deliver natural gas to Israel over the period of 15 years with possible extension every five years. We are ready to conclude a similar contract with Azerbaijan."[80]

From 2005, Turkey made important inroads into Israeli energy-generation market. In 2005, Turkish energy giant Zorlu signed a contract with Israeli private utilities conglomerate Dorad to build a gas-operated power plant with the capacity of 800-megawatts in Ashkelon. Even in the midst of Israel's military campaign against Hizballah in Lebanon in the summer of 2006, Zorlu signed another contract to build a smaller 50-megawatt plant with another Israeli company, Edeltek Holdings in the southern city of Ashdod. The most significant undertaking in the energy security field between Turkey and Israel in the years to come, however, is the planned construction of a multi-purpose pipeline. This project currently at feasibility study stage would make both countries global players in the energy market. The project to construct the strategic multi-purpose pipeline to carry oil, natural gas, water, and electricity from Turkey's Mediterranean port of Ceyhan to southern Israel was launched in July 2008. If the project materializes, Israel and Turkey will serve as transit countries for oil destined for the Far East, China, and India.[81] Even though most of the oil is projected to be delivered from Russia and Kazakhstan through the Samsun terminal on the Turkish Black Sea coast, Azerbaijan also has an interest in this project.

CONCLUSION

The end of the Cold War brought an end to such threats as the frontal confrontation with Russia and Soviet-sponsored Marxist domestic militancy in Turkey. In the post-Cold War period, the two democratic and Westernized countries with secular political elites in the Middle East, Turkey and Israel, were faced with new challenges to their security. From the Euro-Atlantic perspective, both Israel and Turkey wanted to change their status from "consumers of security" to "security producers."[82] Moreover , due to the end of the Cold War and globalization, a new security paradigm has taken shape. The domain of security expanded to include non-military issues such as energy security. Meanwhile, regional oil and gas producers like Azerbaijan, Kazakhstan, and Russia were looking to take advantage of the ongoing conflict in the Persian Gulf and the rising demand for this energy source in the Far East and Asian markets.

The 1991 breakup of the Soviet Union provided both Turkey and Israel with the opportunity to gain access to reliable sources of petrochemicals and access to new markets in the Caucasus and Central Asia. Azerbaijan, due to its geographical location on the western shore of the Caspian Sea, looked like an ideal transit country for Central Asian resources. Turkey and Israel were also concerned about the spread of Islamism in the post-Soviet space. As a result Israel and Turkey came to focus on Azerbaijan for intensive diplomacy and security cooperation, for both historical and pragmatic reasons. One must note an obvious inequality in relations between the three states. An active military-strategic entente between regional powers Turkey and Israel supported by the United States is evident. When the independent Azerbaijan laid claim to its petrochemical resources in the Caspian shelf in the early 1990s, energy security emerged as a major area of cooperation with Turkey and in a more limited, but still vital, way with Israel. The multi-vector and close cooperation between Turkey and Israel in promoting the independence and economic viability of Azerbaijan has become a major factor in the power balance in the Caucasus and Caspian regions. After 1995, the United States government indicated its official support for the project. An inauguration ceremony for the Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) oil pipeline, supported by the United States, took place in the Turkish Mediterranean port on July 6, 2006. The BTC pipeline that skirted the territories of Russia and Armenia, both of which have close relations with Iran, began to transport Caspian oil to the Turkish port of Ceyhan. Originally, this pipeline was viewed purely as a geopolitical project to make countries like Azerbaijan economically and politically independent from Russia and not beholden to Iranian interests in the region. Israeli policy makers shared the same original perceptions and realized the strategic value of the construction of this pipeline. As of 2006, Israel began to discuss plans with Turkey to extend the BTC to Israel. However, in the final analysis, Turkey's overall strategy was not achieved, because it was successfully challenged by the Russian policy of locking dominant country-producers of hydrocarbons--Kazakhstan (oil) and Turkmenistan (natural gas)--into the Russian energy network.

The Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline and the South Caucasus Gas pipeline will make a significant contribution to the overall economic viability and environmental security of all transit countries. The economic and environmental impact of commercial exploitation will be especially substantial for Georgia and Azerbaijan, which are dependent on these pipelines as significant sources of national revenue.[83] The transit fees in particular will be important for these transitional economies. Since Turkey can only collect highly regulated low fees for passage of oil and gas tankers, it will gain higher transit fees as a result of the BTC project. However, for an economy of Turkey's size, these revenues will not be significant. During the first six years of the BTC operation, Turkey is expected to receive $40 million a year from transit fees, rising to $300 million when the pipeline reaches its full capacity.[84] Turkey is expected to earn $1.5 billion from pipeline and terminal operations, transit fees, and upstream investments. By 2020, the Caspian could be pumping over 6 million barrels a day, roughly six percent of the daily world oil demand in the near future.

Thus, in the foreseeable future, energy, water, and environment security issues will continue to be the important components of the relationship among Turkey, Israel, and Azerbaijan. On the upside, the safety against environmental disasters of the Turkish Straits has been enhanced, since a significant portion of (primarily Russian) oil tanker traffic through this international water passage would be eliminated. At full capacity, the pipeline will avoid around 400 additional tanker movements a year, which approximates 35 percent of current tanker movements through the Straits. In the sphere of natural gas, the increasingly important alternative to oil, the results of the cooperation are less propitious. The Blue Stream contract stipulates that Russia has exclusive rights to all infrastructure projects (their construction and operation) associated with the Blue Stream pipeline.[85] In the final analysis, Turkey's overall strategy was not achieved, as it was challenged by the successful Russian policy of locking dominant country-producers of hydrocarbons--Kazakhstan (oil) and Turkmenistan (natural gas)--into the Russian energy network. Ultimately, the Blue Stream project may open the way for Turkey to become an energy bridge not only in the east-west direction, but also north-south, by transferring Russian natural gas to Israel.[86] Under this scenario, Turkey would increase its geopolitical stature in the Middle East (vis-à-vis Israel) and fill the critical niche of energy security provider for GreaterEurope.[87] In the medium-term, however, not only is Russia expected to reap most of the financial benefits as the exclusive gas importer, but it will also be able to exert significant political influence and economic leverage over Turkey. Still, the recently inaugurated project to deliver oil, gas, electricity, and water from Turkey to Israel and further to the Asian markets holds the promise of a propitious breakthrough in this energy quagmire. The recent bloody conflict unleashed by Russia against Georgia on August 9, 2008, had important implications for both Turkey and Israel's energy security since it was near the BTC and South Caucasus pipelines, critical for delivering energy resources to the two countries. Russia was sending a clear message to the international community about who can control delivery and distribution of the natural resources in the area extending from the Caucasus to Central Asia.

* Alexander Murinson received his Ph.D. from the School of Oriental and African Studies, University of London. He is the author of "The Strategic Depth Doctrine: A New Paradigm of the Turkish Foreign Policy," Middle Eastern Studies, Vol. 42, No. 6 (November 2006); "Good Relations Between Azerbaijan and Israel: A Model for Other Muslim States in Eurasia?," Policy Watch #982, The Washington Institute for Near East Policy, (co-author Soner Cagaptay), March 30, 2005; "The Impact of American Foreign Policy After 9.11 on the October 2003 Presidential Elections in Azerbaijan," Insight Turkey, (April/June 2004).

NOTES

[1] Michel Frederic, "A Realist's Conception of Environmental Security," in Daniel Deudney and Richard Matthew (eds.), Contested Grounds: Security and Conflict in New Environmental Politics (Albany: State University of New York, 1999), p. 93. See also the discussion in Simon Dalby, "The Case for Comprehensive Security," in ibid, p.160.

[2] Ibid, p. 7.

[3] Ibid, pp. 8-16.

[4] The US Energy Plan of May 2001 emphasizes the vital need for the "reliable, affordable, and environmentally sound" sources of energy. The European Parliament talks about this in the context of "security of supply, competitiveness and protection of the Environment." See Report of EP Committee A5-0363.2001, October 2001. The UK government talked of "... securing cheap, reliable and sustainable sources of energy supply." Cabinet Office Performance and Innovation Unit (PIU) Energy Review (February 2002). In Japan this issue was framed under the heading "3Es: Energy Security, Environmental Protection and Economic Efficiency," A Report of the Japanese Advisory Committee for Natural Resources and Energy, July 2001.

[5] See Necdet Pamir, "Turkey: The Key to Caspian Oil and Gas," Lecture at the Israeli Institute for Advanced Security and Policy Studies, Jerusalem, August 2001, p. 4; see also on Azerbaijan as a transportation hub, "Azerbaijan Road Transport at the Crossroads of Europe and Asia EU's Transeca Project Modernizes Ancient Silk Road," Azerbaijan International Special Reports, http://www.internationalspecialreports.com/ciscentralasia/01/azerbaijan/azerbaijanroad.html.

[6] By the turn of the twentieth century, it was predicted that the total exports of Caspian oil would have reached 2 million barrels per day. See Thomas Land, "Pipelines and Politics," The Middle East, No. 252 (January 1996), p. 5.

[7] Projects like the Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline, the Turkmenistan-Turkey natural gas pipeline, and the Azerbaijan-Turkey South Caucasus gas pipeline are all part of the so-called East-West Energy Corridor. The construction of this corridor would allow the West, the Caspian basin countries, as well as Turkey and Israel to benefit from Caspian energy resources while avoiding likely difficulties with countries such as Russia, Iran, and Iraq. See also Bulent Ariza, "The Ultimate Resolution of the Great Pipeline Game Will Require Russia and Turkey to Cooperate as Their Interests Dictate," TUSIAD Report, Private View, 1996.

[8] Christopher Bollyn, "Same Old Names, Faces Primed to Make Big Bucks Off Tragedy," American Free Press,http://www.rense.com/general15/game.htm.

[9] See Alon Liel, Turkey in the Middle East: Oil, Islam and Politics (in Hebrew) (Tel Aviv: University of Tel Aviv and the Moshe Dayan Center for Middle Eastern and African Studies, 1994).

[10] Necdet Pamir claims that Turkey currently depends on 64 percent of its gas imports from Russia. "The Reality and Myth of Turkey as a new Global Energy Hub," CSIS Turkey Project and the Caspian Energy Project, Center for Strategic and International Studies, Washington, DC, March 29, 2006.

[11] Vicken Cheterian, "Sea or Lake: A Major Issue for Russia," CEMOTI, No. 23, p. 6.

[12] In particular, BP, the largest shareholder in the Azerbaijani International Oil Corporation, the international consortium that handles Azerbaijani oil exploration, was originally non-committal. Only in 1999, the AIOC decided to use BTC as well as a Russian pipeline for Azerbaijani "early oil."

[13] According to provisional geological estimates, its reserves exceed 700 billion cubic meters. See Nezavisimaya Gazeta via NewsBase, July 14, 1999, http://www.gasandoil.com/goc/company/cnc93719.htm.

[14] Gas of the Shah Deniz field will be delivered mostly to Turkey via the South Caucasus gas pipeline (parallel to the BTC) expected to stretch some 630 miles, including 290 miles in Azerbaijan and approximately 170 miles in both Georgia and Turkey. The estimated cost of this project is $900 million. "The Caspian Sea Region," U.S. Energy Information Administration website, http://www.eia.doe.gov.

[15] Fiona Hill, "Caspian Conundrum: Pipelines and Energy Networks," in Lenore Martin and Demitris Keridis (eds.), The Future of Turkish Foreign Policy (Cambridge, MA: MIT Press, 2002), p. 211.

[16] See Ali Koknar, "In the Land of the Lost Tribe: Israel Joins Turkey in Central Asia," AOL Journal, April 7, 2006; See also Jacob Abadi, "Israel's Quest for Normalization with Azerbaijan and the Muslim States of Central Asia," Journal of Third World Studies (Fall 2002).

[17] Armenian political analyst Sergey Minosian emphasizes that "Azerbaijan serves as the most reliable partner for the Turkish-Israeli alliance in post-Soviet space." See S. Minosian, The Turkish-Israeli Military and Political Cooperation and Regional Security Issues Iran and Caucasus, Vol. 7 (Leiden-Boston: Brill, 2004), p. 14.

[18] Meliha Benli Altunisik, "Turkish Policy Toward Israel," in Makovsky and Sayari (eds.), Turkey's New World, p. 68.

[19] Israeli Trade and Industry Minister Micha Harish believed that Turkey could have played an important role as Israel's bridge to the Muslim republics. See Jerusalem Post, November 27, 1993; See also Jacob Abadi, Israel's Quest for Normalization with Azerbaijan and the Muslim States of Central Asia," pp.70-71.

[20] Personal Interview with Emmanuel Nachshon, DCM of Israeli Embassy in Ankara, May 25, 2004.

[21] Personal Interview with Araz Azimov, Deputy Foreign Minister of Azerbaijan, August 2004. Araz Azimov explained: "Turkey for Israel, is not only a bilateral partner between Israel and Turkey, but a partner which may support Azerbaijan in the region and therefore will be considered as a moderate Islamic society vis-à-vis Iran and the security platzdarm [sic] in the South Caucasus."

[22] Personal Interview with Emmanuel Nachshon, May 25, 2004.

[23] American aid to Azerbaijan and other forms of assistance to the East-West Energy Corridor that included the BTC as its centerpiece was included in the Silk Road Strategy Bill. The Armenian lobby conducted a campaign to block this legislation. In June 1999 the U.S. Congress passed the Silk Road Strategy Bill, and Section 907 that bars U.S. aid to Azerbaijan was not blocked. See Erik Hotmire, "Silk Road Legislation Passes U.S. Senate Tonight," http://brownback.senate.gov/pressapp/record.cfm?id=175947& ; see also Harun Kazaz, "Will a Rising Tide Lift up All the Ships?," Turkish Daily News, May 1,1999.

[24] Avi Machlis, "Azerbaijan Courts Jews, Israel to Win Favor with U.S," Jewish Telegraphic Agency, February 18, 2000, http://www.jewishaz.com/jewishnews/000218/charsid2.html.

[25] "American Jewish Committee Endorses Silk Road Strategy Act," Press Release of the American Jewish Committee, June 24, 1998. See a detailed account "Strategically Minded Jewish-American Groups May Help Effect Needed U.S. Regional Policy Shift," Caspian Watch #13, the Center for Security Policy, No. 99-D 22, February 10, 1999.

[26] See the detailed account in Andrea Mihailescu, "Israel's Ongoing Foreign Energy Dependence," Washington Times, November 8, 2004.

[27] Israel Country Report, U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.doe.gov.

[28] Personal Interview with Daniel Mariaschin, March 10, 2004.

[29] This was a factor of crucial importance in Israel's relations with Turkey whose dependence on Arab oil forced it to lower the level of its diplomatic relations with the Jewish state in 1980. See Jacob Abadi, "Israel's Quest for Normalization with Azerbaijan and the Muslim States of Central Asia"; see also Liel, Turkey in the Middle East.

[30] Michael Lelyveld, "Iran: Contact with Israel May Affect Caspian Oil Countries," RFE/RL, June 23, 1999.

[31] Valeh Alesgarov, "Current Trends and Developments in Azerbaijan's Oil," Azerbaijan International, Vol. 9, No. 1 (Spring 2001), http://www.azer.com; See also Necdet Pamir, "Getting Azerbaijan's Oil to the International Market," Azerbaijan International, (Autumn 1995), p. 6.

[32] Personal Interview with Araz Azimov.

[33] Iranian gunboats have made several incursions into Azerbaijani territorial waters. The last major violation occurred on July 23, 2001, when an Iranian warship ordered an Azerbaijani exploration ship, hired by British Petroleum, to withdraw from exploration operations in a disputed zone. In a show of force and to express support for Azerbaijan, Turkey sent its Chief of the General Staff General Hussein Kivrikoglu to Baku and a squadron of the Turkish Air Force to participate in the air show in the Azerbaijani capital. Israel has shadowed this operation. See Soner Cagaptay and Alexander Murinson, "Good Relations Between Azerbaijan and Israel: A Model for Other Muslim NIS?," Policy Watch #982, The Washington Institute for the Near East Policy, March 30, 2005. See also RFE/RL Iran Report, July 30, 2001, August 6, 2001 and August 13, 2001. For analysis see also Jon Gorvett, "Turkey Plays Big Brother to Azerbaijan in Opening Skirmishes over Control of Caspian Resources," Eurasianet; Hüseyin Bagci and Saban Kardas, "Post-September 11 Impact: The Strategic Importance of Turkey Revisited," in the CEPS/IISS European Security Forum, Brussels, May 12, 2003; William Samii, "A Tehran-Moscow-Beijing Axis Against the West," RFE/RL Iran Report, September 2001; Gulnara Ismailova, "Azerbaijan President's Visit to Iran Postponed," The Central Asia/ Caucasus Analyst, September 26, 2001.

[34] The dispute focuses on the question of whether the Caspian is a sea or a lake and has implications for both the applicability of the U.N. Convention on the Law of the Sea and negotiation of the boundary demarcation regime. See Cheterian, "Sea or Lake"; "La Caspienne. Une nouvelle frontière," Sommaire, No. 23 (January-June 1997).

[35] Personal Interview with Deputy Foreign Minister of Azerbaijan, Araz Azimov, August 3, 2004.

[36] Personal Interview with Yakov Finkelstein, second secretary of the Israeli Embassy in Azerbaijan, August 3, 2004. According to other sources, overall trade between Israel and Azerbaijan (1996-1998) constituted a meager $23 million compared with the Azerbaijani-Turkish trade volume of $832 million for the same period. See A. Veliyev, "Treugolnik Israil-Turtsiya-Azerbaijan: realnost i perespektivy" ["The Israel-Turkey-Azerbaijan Triangle: Reality and Prospects"], Centralnaya Azia i Kavkaz, Vol. 2, No. 8 (2000), pp.105-11.

[37] "Israel and Azerbaijan: An Interview with Arthur Lenk, Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of the State of Israel to Azerbaijan," ADA Biweekly Newsletter, Vol. 1, No. 7 (May 1, 2008).

[38] "Turco-Israeli Oil Agreement," Sabah, August 30, 1997. See also Hrair Dekmejian and Hovann Simonian, Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region (London: I.B. Tauris, 2003), p. 125.

[39] The BTC pipeline capacity is projected to be 1 million-barrels/day. However, Azerbaijan's oil production capacity is not sufficient to fill this quota. The expectation is that Kazakhstan will pump its oil through an underwater cross-Caspian pipeline to make the BTC pipeline profitable. See "Kazakstan Seeks Multiple Pipelines by 2015," Caspian Business Report, Vol. 2, No. 7 (April 15, 1998); Shahin Abbasov and Khadija Ismailova, "BTC: Kazakhstan Finally Commits to the Pipeline," Eurasianet, June 19, 2006, http://www.eurasianet.org.

[40] "Kazakhstan to join BTC project," AssA-Irada, April 19, 2005.

[41] One expert notes, "Energy has emerged as an important factor influencing Turkish internal and foreign policy." See Selma Stern, "Turkey's Energy and Foreign Policy," Globalization (2003), http://globalization.icaap.org/content/v3.1/03_stern.html.

[42] Turkey's Ceyhan port is an important outlet both for current Iraqi oil exports as well as for potential future Caspian oil exports.

[43] Ercan Ersoy, "No Throughput yet in Sight for Caspian Line," Reuters English News Service, November 19,1999. See also Necdet Pamir, "Getting Azerbaijan's Oil to the International Market."

[44] Even before realization of the Baku-Tbilisi-Ceyhan project, Turkey exported Iraqi oil through its oil terminal in Ceyhan. Prior to the outbreak of the Second Gulf War in 2003, Turkey had exported about 1.5 to 1.6 million barrels of Iraqi oil a day. For details, see U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief, http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/turkey.html.

[45] There are more than ten such projects, including the Samsun-Ceyhan Pipeline. See "Samsun-Ceyhan Pipeline," Zaman, December 7, 2005; see also Ismail Altunsoy, "Turkey Now Has Voice in Energy Policies," Zaman, July 14, 2006.

[46] This strategic value only increased after the September 11 attack unleashed the war against terror, (serving their struggle against regional challenges such as the PKK, al-Qa'ida, the Turkish Hizballah, ASALA for Turkey; the Lebanese Hizballah, the Islamic Jihad, and Hamas for Israel); WMD proliferation, and other transnational threats.

[47] Israel Country Analysis Brief, U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.doe.gov.

[48] "Turkish Zorlu Energy Inks 360 mln USD Israel Power Plant," Journal Turkish Weekly, October 13, 2005. See also Oscar Heck, "Israel's Dorad Energies and Turkey's Zorlu Energy Join Forces to Build $500 Million Power Plant," The Journal of Turkish Weekly, November 11, 2005.

[49] "Zorlu to Build Power Plant in Israel," Zaman, October 12, 2005.

[50] In an interview to The Wall Street Journal about his role in furthering the "geopolitical goals of both the U.S. and Israel,"- allegedly the former Mossad agent Maiman said, "This is the Great Game all over," in Central Asia." Quoted in Christopher Bollyn, "Same Old Names"; see also details on Merhav's CEO Yosef Maiman in Dekmejian and Simonian, Troubled Waters, p. 158.

[51] At the time, Merhav controlled $1 billion worth of contracts in Turkmenistan. Under the contract, Merhav is responsible for the refining of up to two million tons of crude oil and ultimately would produce 900,000 tones of gasoline a year. See "Turkmenistan and Merhav Discuss Upgrade of Large Oil-refinery," Caspian Business Report, Vol. 2, No. 7 (April 15, 1998). See also details about Merhav's CEO Yosef Maiman in Dekmejian and Simonian, Troubled Waters, p. 158.

[52] The BTC project was eventually approved by the governments of Turkey, the United States, and four nations bordering the Caspian, namely Azerbaijan, Georgia, Kazakhstan, and Turkmenistan in October 1998. David Zev Harris, "Merhav Helps Broker $3b. Gas Pipeline Deal," Haaretz, November 3, 1998.

[53] Ibid. See also "Energy Policy for the 21st Century," Remarks by U.S. Secretary of Energy Bill Richardson as Delivered at Tel Aviv University, Israel, February 21, 2000.

[54] Ibid.

[55] These Western companies included Amoco, Unocal with Conoco, Halliburton, Enron, and Bechtel together with Mobil and GE Capital.

[56] See the important discussion in William Hale, "Economic Issues in Turkish Foreign Policy," in Makovsky and Sayari (eds.), Turkey's New World, pp. 26-27.

[57] U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[58] Kemal Kirisci, "Post Cold-War Turkish Security and the Middle East," Middle East Review of International Affairs (MERIA), Vol. 1, No. 2 (July 1997), http://meria.idc.ac.il/journal/1997/issue2/jv1n2a6.html.

[59] U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[60] Personal Interview with Necdet Pamir, May 23, 2004. Earlier, Necdet Pamir expressed a concern that "Iranian regimes have always competed with Turkey in the regional power game and tried to destabilize Turkey by giving support to Islamic radical elements and/or separatist terrorist groups like PKK." Necdet Pamir, "Turkey: Key to the Caspian Oil and Gas," Institute for Advanced Strategic and Political Studies, Jerusalem, http://www.iasps.org/strategic/strat13.pdf.

[61] See "U.S. Trade Sanctions: Effective Tool or Superpower Cudgel," Federation of American Scientists, August 26, 1996, http://www.fas.org/irp/news/1995/960826mr.htm; also Hale, "Economic Issues in Turkish Foreign Policy," p. 35.

[62] See "Iranian Gas Sale to be Postponed to Mid-August," Turkish Daily News, July 20, 2001; See also U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[63] These provisions include cash penalties of up to $1 billion per year if Turkey does not live up to the letter of the contract. See U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[64] "Gazprom's Trouble In Turkey," http://english.neftegaz.ru/analit/comments.php?one=1&id=1073. See also "Blue Stream Flows Again As Dispute Ends," Gas Matters, July 2003, pp. 1, 26–28.

[65] Azerbaijan is to deliver 70 Bcf of natural gas to Turkey in 2006, then 177 Bcf in 2007, and around 223 Bcf per year from 2009 through 2020. U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[66] The submerged gas pipeline was completed under the Black Sea in October 2002. The pipeline runs from Russian port Dzhugba to Samsun in Turkey. The projected capacity of the pipeline is 275,700 billion barrels a day. "Interfax Oil and Gas Report," Interfax, November 24, 2005.

[67] Oleg Lobov, the former head of the Security Council of the Russian Federation, quoted in Valeri Kosiuk (ed.), Le Pétrole et le Gaz Russes (Geneva: Centre de Recherche Enterprises et Sociétés et Association de Coopération Internationale, 1995), p. 19.

[68] Energy in a broad sense is seen as the key to the new Russian foreign policy doctrine, namely routes of oil and gas distribution networks, control of energy resources and electricity grids of the neighboring countries, as well the domination in oil and gas supply to Europe. See Cheterian, "Sea or Lake."

[69] In particular, several Turkish companies were involved in lobbying for the Blue Stream project, including GAMA, ENKA, and Tekfen. See Gareth Winrow, "Turkish Policy Towards Central Asia and the Transcaucasus," in Makovsky and Sayari, (eds.), Turkey's New World: Changing Dynamics in Turkish Foreign Policy, p. 127.

[70] Personal Interview with Necdet Pamir, May 23, 2005.

[71] The former Turkish Prime Minister Mesut Yilmaz and two former Turkish energy ministers, Cumhur Ersumer and Zeki Cakan, have been under Turkish State Court investigation on corruption charges stemming from multiple allegations of bribery of the Turkish state officials who signed the agreement to construct the Blue Stream project. The "White Energy" secret police investigation of 2001 specifically named Cumhur Ersumer as the prime suspect. See Muammer Kyalan, The Kemalists (Amherst, NY: Prometheus Books, 2005), pp. 291-92. See also Amberin Zaman, "Corruption Scandal Threatens to Sink Blue Stream Pipeline Project," Eurasianet, May 31, 2001.

[72] Gencer Ozcan, "Turkey's Changing Neighbourhood Policy," Security in a Globalized World Series, September 2004, Friedrich-Ebert-Stiftung, http://www.fes.de/globalization, p. 5.

[73] U.S. Energy Information Administration, Turkey Country Analysis Brief.

[74] 75 Necdet Pamir, "The Reality and Myth of Turkey as a new Global Energy Hub," CSIS Turkey Project and the Caspian Energy Project. See also Pamir, "Turkey: The Key to Caspian Oil and Gas," p. 21.

[75] Congressional Daily Digest, 106th Congress, March 3, 1999, pp. D203-D212.

[76] Gazprom and the Israeli government discussed a pipeline to transport Russian gas to Israel as early as 1998, when Israel only wanted 2.6-3.9 billion cubic yards of gas annually, making the venture unprofitable for Gazprom. See Mihailescu, "Israel's Ongoing Foreign Energy Dependence."

[77] "Hopes Run High as 'Blue Dream' Becomes Reality," Turkish Daily News, November 18, 2005.

[78] Fuad Mamedov-Pashabeyli, "V Izraile obsuzhdayutsaya perespektivy energeticheskogo sotrudnichestva s Azerbaijanom" ["The Prospects of Israeli-Azerbaijani Cooperation in Energy Field Are Discussed in Israel"], Zerkalo, June 12, 2006.

[79] "V Azerbaijane opasayutsya reaktzii Irana na energeticheskoye sotrudnichestvo s Izrailem" ["Azerbaijan is Fearful of Iranian Reaction to its Energy Cooperation with Israel"], Zerkalo, July 7, 2006.

[80] "Izrael predlagayet prodlenye gazoprovoda 'Baku-Tbilisi-Erzrum' do Djeyhana" ["Israel Proposes to Extend Baku-Tbilisi-Erzrum Gas Pipeline to Ceyhan"], CDU TEK, June 7, 2006. Ben-Eliezer reiterated this intention in his interview to the Israeli APA agency in July 2008, http://news.bakililar.az/news_ministr_nacionalnoy_infr_9154.html.

[81] "Turkey, Israel Committed to Giant Energy Project," Turkish Daily News, July 14, 2008.

[82] Personal Interview with General Cevik Bir, former Turkish Deputy Chief of Staff, May 26, 2004.

[83] For details see David Blatchford, Frederick Starr, and Svante Cornell (eds.), The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West (Washington: the Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program, 2005); Jonathan Elkind, "Economic Implications of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline," in ibid.

[84] Necdet Pamir, "The Reality and Myth of Turkey as a New Global Energy Hub."

[85] Personal Interview with Necdet Pamir, May 23, 2004.

[86] According to Necdet Pamir, the Blue Stream gas pipeline was originally conceived to deliver Russian gas to Israel and was known as the Lazar Projesi. Personal Interview with Necdet Pamir. Also see the detailed account in Firat Gazal, Mavi Akım: Avrasya'da Çözümsüzlüğün Öyküsü [The Blue Stream: The Unresolved Game in Eurasia] (Semih Sökmen, 2004).

[87] See about the Russian plans for the Blue Stream gas to be transported from Ceyhan to Israel through an undersea pipeline or by liquefied natural gas (LNG) tankers: "Hopes Run High as 'Blue Dream' Becomes Reality," Turkish Daily News, November 18, 2005; "Samsun-Ceyhan Pipeline," Zaman, December 12, 2005. On the E.U. strategy for the energy security, see Selcuk Gultasli, "Turkey Included in EU's Strategic Energy Projects," Zaman, March 11, 2006.

Source: http://www.meriajournal.com/en/asp/journal/2008

/september/murinson/index.asp

Η Γεωπολιτική της Τουρκίας στον 21ο αιώνα Πολιτική - 06-05-2009 | Ειδοποίησε κάποιον

_ Η Γεωπολιτική της Τουρκίας στον 21ο αιώνα
Πολιτική - 06-05-2009 | Ειδοποίησε κάποιον

_



Συνέντευξη του Ι. Θεοδωράτου, με τον καθηγητή Ι. Θ. Μάζη, στην ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Νο 77, Απρίλιος 2009.



Ερώτηση 1: Κύριε καθηγητά καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη συνέντευξη μέσω της οποίας οι αναγνώστες μας θα μπορέσουν να καταλάβουν ποια είναι η ορθή διάσταση της σημερινής και μελλοντικής γεωπολιτικής κατάστασης της χώρας μας και της Τουρκίας.

Οι πλέον έγκριτοι έλληνες αναλυτές σε ζητήματα γεωστρατηγικής και αμυντικής αναλύσεως και Διπλωματίας εδώ και διεθνώς σας αναγνωρίζουν, εγγράφως στην βιβλιογραφία τους, ως τον Εισηγητή της Σύγχρονης Γεωπολιτικής στην Ελλάδα. Οι παροικούντες τη διεθνή Ιερουσαλήμ, της μελέτης του διεθνούς γίγνεσθαι σας θεωρούν ως έναν από τους σημαντικούς θεωρητικούς της Συστημικής Γεωπολιτικής Αναλύσεως. Με δεδομένα όλα αυτά, θα θέλαμε να μας μιλήσετε για την παρούσα γεωπολιτική θέση-σημασία του Διπόλου Ελλάδος-Κύπρου και τις γεωστρατηγικές διαδράσεις και αλληλεπιδράσεις που προοιωνίζονται, στο πλαίσιο του Μεσανατολικού γεωπολιτικού συμπλόκου. Πως προβλέπεται να διαμορφωθούν στο μέλλον οι γεωστρατηγικές ισορροπίες; Θα παγιώσουν αυτές οι ισορροπίες νέες γεωπολιτικές καταστάσεις για το ευρύτερο Υπερσύστημα της Μεσογειακής Λεκάνης;.



Αγαπητέ κ. Θεοδωράτο εγώ σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας για την Γεωπολιτική Ανάλυση και για τα καλά σας λόγια. Κάνω απλώς τη δουλειά μου. Ας μπούμε όμως στο θέμα μας.



1) Από Συστημικής απόψεως το Δίπολο Ελλάδα-Κύπρος εντάσσεται σε ένα γεωπολιτικό Σύμπλοκο με τέσσερις απολήξεις: Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ-Τουρκία. Το τεράγωνο αυτό διακρατικό υποσύστημα διαδραστικών διαδικασιών ισχύος[1] εντάσσεται κατά πρώτον στο γεωπολιτικό Σύστημα της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, όπως την όρισε η κ. Κοντολίζα Ράις το 2005, και κατόπιν στο Ευρύτερο Μεσογειακό Υπερσύστημα, το οποίο περιλαμβάνει και τους δρώντες των Η.Π.Α. και της ΚΑΚ.

Ακόμη, το τετράπλευρο αυτό συνίσταται από επιμέρους διπολικές και τριγωνικές σχέσεις διαδράσεων ισχύος. Η Κύπρος, π.χ. εκτός των προλεχθέντων συστημικών της καθορισμών, αποτελεί ταυτοχρόνως και τον ένα πόλο του γεωπολιτικού υποσυτημικού Διπόλου Ισραήλ-Κύπρος το οποίο χαρακτηρίζεται από στενή γεωστρατηγική σχέση λόγω των «σκληρών» γεωγραφικών του χαρακτηριστικών όπως: Ανεξάρτητες Οικονομικές Ζώνες, Υφαλοκρηπίδες, Εθνικοί Εναέριοι Χώροι (Ε.Ε.Χ), Χωρικά Ύδατα (Χ.Υ.), αποστάσεις στρατηγικού βάθους κ.τ.λ.) τα οποία αναδεικνύουν και άκαμπτες πολιτικο-αμυντικές συσχετίσεις. Το Δίπολο αυτό αποτελεί με τη σειρά του τον κεντρικό πόλο, ας ονομαστεί Πόλος (Ι-Κ), εντός του, πολυπολικής συγκροτήσεως, Γεωπολιτικού Συστήματος το οποίο από πλευράς εθνικο-κρατικών δρώντων στη μέση κλίμακα[2], δηλ. σε αυτήν της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, συγκροτείται ως εξής:

α) (Ι-Κ) - Τουρκία, β) (Ι-Κ)-Συρία-Λίβανος-Ιράκ, γ) (Ι-Κ) - Ιράν, δ) (Ι-Κ) - Ελλάδα. Η Υπερσυστημική του κλίμακα, ασφαλώς, περιλαμβάνει τους Εθνικο-κρατικούς δρώντες των Η.Π.Α., της Ρωσίας και της Ε.Ε.

Δεν αρχίζω κατά τύχην, κ. Θεοδωράτο την ανάλυσή μου από το Δίπολο Κύπρος-Ισραήλ. Απλούστατα θεωρώ ότι πρόκειται για την σημαντικότερη εστία αστάθειας στο εσωτερικό της μέσης συστημικής κλίμακας όπως ορίσθηκε, δηλ. της Μέσης Ανατολής. Είναι κατόπιν τούτου επίσης προφανές ότι αποτελεί τους λόγους των σημαντικότερων και σοβαρότερων Υπερσυστημικών παρεμβάσεων στην Περιοχή, οι οποίες επηρεάζουν αναπόφευκτα την Ελλάδα ως γεωγραφικό δρώντα ενδοσυστημικής μορφής αλλά και, ιδιαίτερα, ως στοιχείο καθεστώτων συλλογικής ασφαλείας των οποίων τα μέλη εμφανίζονται να έχουν διαφορετικά συμφέροντα. Άρα:

1.1.) Η ανάλυση του Διπόλου (Ι-Κ) στο πλαίσιο της ανωτέρω συγκροτήσεως βασίζεται στην διαπίστωση ότι η οποιαδήποτε έρευνα σχετικώς με τις νέες στρατηγικές ισορροπίες στην περιοχή, πρέπει να λάβει υπόψη πρωτίστως, το ζήτημα των δυνατοτήτων σταθεροποιήσεως του γεωστρατηγικού περιβάλλοντος του Ισραήλ. Και αυτό διότι η συμπεριφορά και η αντίληψη ασφαλείας του ισχυρού αυτού στρατηγικού δρώντος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον συσχετιζόμενη με το ελληνικό πλαίσιο γεωστρατηγικών συνθηκών ασφαλείας. Στο καθεστώς της παρούσας συγκυρίας λοιπόν, παρατηρείται ιδιαίτερη ευπάθεια αναφορικώς με την βελτίωση της σταθερότητος στο γεωστρατηγικό περιβάλλον του Ισραήλ, με τα κατωτέρω τρία, γεωστρατηγικής φύσεως και μέσης Συστημικής κλίμακας δεδομένα :

i) του διατηρουμένου συγκρουσιακού κλίματος στην Ν/Α Τουρκία και στο Β. Ιράκ με αφορμή τις κουρδικές «θερμές διεκδικήσεις», και τις επακόλουθες τουρκικές επιθέσεις,

ii) την διαφαινομένη αστάθεια στο Ν. Λίβανο όπου η ανάμειξη της Δαμασκού προκαλεί έντονες αντιδράσεις από πλευράς της χειραφετημένης πλέον και με υψηλό κύρος, Χεζμπολά. Τα γεγονότα αυτά δεν επιτρέπουν την σταθεροποίηση των όποιων θετικών υπερσυστημικών και ενδοσυστημικών πολιτικο-οικονομικών συντελεστών στην παρούσα συγκυρία αλλά και

iii) την υπάρχουσα στασιμότητα της δυναμικής της Αναπόλεως (26-28 Νοεμβρίου 2007), λόγω της αρνητικής στάσεως της Δαμασκού.

Ως Υπερσυστημικού δηλ. ευρύτερου διεθνούς επιπέδου μεταβλητές της εν λόγω διαδικασίας θεωρούνται αφ’ ενός

i) η διαφαινομένη, θετική πλέον, διάθεση της Διακυβερνήσεως Ομπάμα στη δυναμική των Συρο-Ισραηλινών συνομιλιών ειρήνευσης, αλλά και

ii) η στρατηγική προοπτική της Μόσχας στο Ευρωπαϊκό πολιτικο-οικονομικό σύμπλοκο, το οποίο με τη σειρά του αναπτύσσει βαθμιαίως στρατηγικές επιρροές στα ζητήματα:

ii.1.) της επιλύσεως του Ισραηλο-παλαιστινιακού προβλήματος, όπως και

ii.2.) επί των Συρο-Ισραηλινών σχέσεων, και μάλιστα επί της αρχής «εδάφη έναντι ειρήνης».

Αρνητικές Υπερσυστημικές δυναμικές, ακόμη, δημιουργούνται από:

i) τη μονομερή ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου μακράν και πέραν της νομίμου διεθνοδικαιικής βάσεως. H ισραηλινή κυβέρνηση όπως και η νόμιμη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά και της Ελλάδος, δεν αντιμετωπίζουν θετικά αυτού του είδους τις «αποσχίσεις» οι οποίες βλάπτουν τη διεθνή σταθερότητα και ασφάλεια, και ιδιαίτερα στην περιοχή μας. Αυτήν της Ν/Α Μεσογείου[3]. Πρέπει να τονίσω, ότι στο σημείο αυτό η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να προχωρήσει σε σχεδιασμό αξόνων συναντιλήψεων διπλωματικής δράσεως με όλες εκείνες τις χώρες οι οποίες διατηρούν έντονες επιφυλάξεις για αυτού του είδους τα φαινόμενα.

ii) η προξενηθείσα εξ αυτού του προηγουμένου ανεξαρτητοποίηση της Ν. Οσετίας και Αμπχαζίας, στην σφαίρα της γεωστρατηγικής επιρροής της Μόσχας[4].

Κάποιες θετικές δυναμικές που διαμορφώνονται κατά τους τελευταίους μήνες είναι αυτές που οφείλονται σε μία διαφαινομένη ελληνο-ισραηλινή αμυντική συνεργασία, γεγονός που ενισχύει τους δεσμούς εμπιστοσύνης μεταξύ Αθήνας και Τελ Αβίβ. Οι δεσμοί αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως θετικοί συντελεστές υπέρ της ελληνικής και ελληνοκυπριακής πλευράς για την επίτευξη μιας αξιοπρεπούς λύσεως στο Κυπριακό, το οποίο στην περίπτωση αυτή πρέπει να αναλυθεί και στην πτυχή του η οποία έχει να κάνει με το ρόλο της Μεγαλονήσου για την ισραηλινή εθνική ασφάλεια. Ο παράγοντας αυτός συνήθως δεν λαμβάνεται υπόψη από την ελλαδική και ελληνοκυπριακή πλευρά ενώ, η ελληνική αδράνεια στον τομέα αυτό, αξιοποιείται τα μέγιστα από την Τουρκική πλευρά. Το επιγόντως ζητούμενο είναι οι συντελεστές αυτοί να τύχουν εκμεταλλεύσεως και να μην απωλεσθούν άνευ αξιοποιήσεως από την Ελληνοκυπριακή και Ελλαδική πλευρά.

Επίσης, η θετική πορεία της ομαλοποιήσεως στο Ιράκ συμβάλλει προς την γενικότερη διευθέτηση των ανταγωνισμών στην περιοχή. Ο ρόλος της Τεχεράνης στην περίπτωση των σιιτών του Νότιου Ιράκ δεν είναι αμελητέος και καταδεικνύει, παρά την υπάρχουσα ένταση των Ιρανο-αμερικανικών σχέσεων, την υπάρχουσα πρόθεση ορισμένων ισχυρών, όσο και ορθολογικών κύκλων της Τεχεράνης, οι οποίοι δεν ανήκουν στην σφαίρα επιρροής του Προέδρου Αχμαντινεζάντ, για μια εξομάλυνση εις το μέλλον των αμερικανο-ιρανικών σχέσεων. Το γεγονός αυτό είναι αντιληπτό από την αμερικανική πλευρά, πράγμα που έγινε αισθητό και στην περίπτωση της εκτελέσεως της θανατικής ποινής του Σαντάμ Χουσεΐν αλλά και στην διαρροή της N.I.E’s στον αμερικανικό και διεθνή Τύπο στις 3/12/2008. Άλλωστε η νέα πολιτική Ομπάμα προς την Τεχεράνη έχει ήδη αρχίσει να επιδεικνύει τάσεις μειώσεως της εντάσεως μεταξύ των δύο πλευρών.

Συμπεράσματα 1: Είναι προφανές πάντως, ότι ο ρόλος της Ελλάδος στην προσπάθεια εξομάλυνσης των Ιρανο-ισραηλινών σχέσεων αλλά και στην αντίστοιχη προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων Χαμάς-Φατάχ-Ισραήλ όπως και Χεζμπολά-Ισραήλ μπορεί να είναι σημαντικότατος και άκρως εποικοδομητικός. Αν η χώρα μας κρατηθεί στο περιθώριο των συγκλονιστικών αυτών εξελίξεων που προαλείφονται, το τίμημα θα είναι να αφήσει όλο τον, δικαιωματικά, δικό της ζωτικό χώρο κινήσεων και στρατηγικών ελιγμών στις λοιπές ανταγωνιστικές δυνάμεις της Μεσογείου. Και δεν είναι προφανές τότε, ότι αυτό θα ωφελήσει την ολιγωρούσα Αθήνα. Η ζητουμένη, όμως ελληνική διπλωματική εμπλοκή, απαιτεί υψηλής ευθύνης και αντιστοίχου ποιότητος σχεδιασμό από τα ελληνικά Υπουργεία Εξωτερικών, Πολιτισμού και Άμυνας, όπως και ενεργοποίηση των παρ’ αυτών θηλαζουσών -και κατ’εξοχήν παραμελημένων και εκφυλισθεισών- «δεξαμενών σκέψεως».

Σχεδιασμό, ο οποίος απαιτεί την επιστράτευση του επίσης υψηλοτέρου επιπέδου ακαδημαϊκού-ερευνητικού, διπλωματικού και δημοσιογραφικού δυναμικού της χώρας και όχι την συνειδητή περιθωριοποίησή του, όπως συμβαίνει κατ’ εξακολούθηση στον τόπο τούτο.

2) Από πλευράς γεωμορφολογικών παραγόντων το συγκεκριμένο Δίπολο πρέπει να εξετασθεί από δύο οπτικές γωνίες: i) εκείνην η οποία θα το εκλάβει ως μία και εννιαία οντότητα και ii) εκείνη η οποία θα υπεισέλθει στην ανάλυσή του. Δηλαδή στην περιγραφή της συμπεριφοράς ενός εκάστου των πόλων του στο συγκεκριμένο γεωπολιτικό σύμπλοκο της Ν/Α Μεσογείου.

2.1.) Κατά την πρώτη άποψη παρατηρούμε ότι το (Ι-Κ) επηρεάζεται από (και επηρεάζει) τον άξονα Σουέζ-Γιβραλτάρ τον κείμενο επί του 36ου παραλλήλου. Δείτε τον Χάρτη 1, κ. Θεοδωράτο. Πρόκειται για χάρτη δικής μου σχεδιάσεως όπου εντοπίζεται καθαρά η ζώνη μεταξύ 35ου και 36ου παραλλήλου η οποία περιέχει στο ανατολικό της άκρο την Κύπρο (Επισκοπή, Ακρωτήρι, Λάρνακα και Λευκόνοικος) και την Κρήτη (Σούδα) και στο δυτικό την Μάλτα και το Γιβραλτάρ.

1. Χάρτης Άξονος 36ου παραλλήλου και της Οριζόντιας Ζώνης αυτού.

Πηγή-Χαρτογράφηση: Ι. Θ. Μάζης, Γεωπολιτική προσέγγιση για ένα Νέο Εθνικό Αμυντικό Δόγμα, Παπαζήσης, 2006, σ.47.

Η ζώνη αυτή αποτελεί ιδιαζόντως σημαντικό σύνολο γεωστρατηγικών ερεισμάτων για τις αγγλοσαξωνικές θαλάσσιες δυνάμεις οι οποίες ελέγχουν μέσω αυτού του γεωστρατηγικού άξονος απ’άκρου εις άκρον τη Ν. Μεσόγειο, δηλ. το εν αναβρασμώ ευρισκόμενο Μαγκρέμπ.



Ο οριζόντιος αυτός άξονας ελέγχει την διέλευση οιουδήποτε εμπορευματικού ρεύματος (υδρογονανθράκων, τροφίμων και βιομηχανικών προϊόντων υψηλής προστιθεμένης αξίας) το οποίο δισχίζει οριζοντίως ή καθέτως το Αιγαιακό Αρχιπέλαγος και την Μεσόγειο καθ’ολοκληρίαν.

2.2.) Το κυπριακό Ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα (κατεχόμενο από την Τουρκία) σε συλλειτουργία με τις τουρκικές ακτές της Αλεξανδρέτας, της Συρίας και του Λιβάνου, ελέγχουν απολύτως έναν ποντισμένο αγωγό φυσικού αερίου ο οποίος θα μετέφερε Αζερικό και ρωσικό φυσικό αέριο και θα είχε ως σημείο εκκίνησης την Σαμψούντα, ενδιάμεσο τερματικό σταθμό το Τσευχάν και κατάληξη στη Χάϊφα.

2.3.) Επίσης, ακριβώς το ίδιο γεωπολιτικό σύμπλοκο θα μπορούσε να ελέγξει απολύτως έναν παράλληλο προς το δεύτερο τμήμα του ανωτέρου ποντισμένου αγωγού (δηλ. Τσεϋχάν-Χάιφα), ο οποίος όμως θα είχε ως αντικείμενο την μεταφορά ύδατος του Ευφράτη προς το Ισραήλ . Δείτε κ. Θεοδωράτο τον Χάρτη 2 τον οποίο επίσης κατασκεύασα εγώ με τη βοήθεια του Φυσικού Γιώργου Σγούρου. Τα μεγέθη είναι ακριβή στην κλίμακά τους.

Η πιθανότητα αυτή προς στιγμήν δεν διαφαίνεται υψηλή λόγω της απορριπτικής στάσεως του Ισραήλ. Την απορριπτική αυτή στάση ευνοούν δύο παράγοντες:

i) η άνοδος του Α.Κ.Ρ. στην εξουσία της Τουρκίας και η διαθρυλούμενη «κρυφή, ισλαμιστική ατζέντα» του, γεγονός που δεν καθυσηχάζει καθόλου το Τελ Αβίβ αν συδυαστεί και με τις προτροπές του κ. Αχμέτ Νταβούτογλου για δημιουργία γεωστρατηγικών αξόνων της Τουρκίας με αραβο-μουσουλμανικές χώρες οι οποίες μάλιστα εξάγουν σήμερα ισλαμιστική τρομοκρατία ή βοηθούν στην εξαγωγή της και

ii) η εξαιρετικά προωθημένη ισραηλινή τεχνολογία στον τομέα αφαλατώσεως ύδατος. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ισραήλ έλαβε εξαιρετικά εγκωμιαστικές αξιολογήσεις κατά την διάρκεια του 5th World Water Forum το οποίο έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ταξινομήθηκε ως «ηγέτιδα διεθνώς χώρα» στο ζήτημα της αφαλάτωσης του θαλασσίου ύδατος. Είναι πολύ σημαντικό αυτό και για την Ελλάδα κ. Θεοδωράτο η οποία θα μπορούσε να ασκήσει σοβαρή οικονομική διπλωματία στη Μέση Ανατολή στον Τομέα του νερού αλλά και για το λόγο ότι θα είναι εξαιρετικά δυσμενής μια εξέλιξη η οποία θα δέσμευε το Κράτος του Ισραήλ στην τροφοδοσία του σε νερό, από την Τουρκία. Καταλαβαίνετε τις γεωστρατηγικές επιπτώσεις εις βάρος της χώρας μας.

2.4.) Στον ίδιο Χάρτη παρατηρούμε και τη διαδρομή του «κυανού αγωγού»: Κιρκούκ-Μοσούλη-Γιουμουρταλίκ (δίπλα στο Τσεϋχάν). Αυτός θα μεταφέρει το περίφημο πετρέλαιο «Light Kirkuk» όπως και αυτό της Μοσούλης, ακριβώς έναντι του Ακρωτηρίου του Αποστόλου Ανδρέα, το οποίο στρατηγικώς ελέγχει απολύτως την έξοδό του. Πολύ ενδιαφέρουσες δε μπορεί να αποδειχθούν οι διαφαινόμενες εξελίξεις σχετικά με τον κουρδικό παράγοντα στην περιοχή.



Χάρτης 2. Αγωγοί Υδρογονανθράκων και ύδατος στο γεωπολιτικό Σύμπλοκο της Ν/Α Μεσογείου

Πηγή: i) Ποσοτική Πληροφορία και Χωροθέτηση Στοιχείων: Ι. Θ. Μάζης, ii) Χαρτογράφηση: Ι.Θ. Μάζης-Γ. Σγούρος, Dr. Φυσικός G.I.S



2.5) Στον Χάρτη 3, παρατηρούμε όλο το πλέγμα των αγωγών που καταλήγουν (Μπακού-Τσεϋχάν) ή σχεδιάζονται να καταλήξουν ενώπιον του κατεχομένου Ακρωτηρίου του Απ. Ανδρέα. Από την άλλη πλευρά, διακρίνουμε τη βαρύτητα του Διπόλου Ισραή-Κύπρου (Ι-Κ) αναφορικώς με τον έλεγχο μέσω της ζώνης του 36ου παραλλήλου, των διελεύσεων των υδρογονανθράκων που οδεύουν προς Γιβραλτάρ. Επίσης, ενώπιον του ιδίου κυπριακού ακρωτηρίου καταλήγουν και οι πετρελαιαγωγοί των συριακών παραλίων (Λατάκεια) όπως και αυτών του Λιβάνου (Σιδών).



Χάρτης 3. Απολήξεις αγωγών πετρελαίου ενώπιον της Κύπρου.



Πηγή: Le Monde Diplomatique.



2.6.) Ο Εναέριος Χώρος, ο ευρισκόμενος μεταξύ της απολήξεως του Ακρωτηρίου του Αγ. Ανδρέα και της Λαοδικείας (Συρία), πλάτους 100 χιλιομέτρων, μπορεί να ελεγχθεί απολύτως από αεροπορικές δυνάμεις εδρεύουσες στην Μεγαλόνησο και οι οποίες θα ηδύναντο να ευρίσκονται (σενάριο απειλής για το Ισραήλ) σε αμυντική συνεργασία με την Δαμασκό ή αντι-ισραηλινές δυνάμεις του Λιβάνου. Το αυτό θα συνέβαινε και για την Συριακή Πολεμική Αεροπορία, εάν ευρίσκετο σε αεροπορική συνεργασία με την Λευκωσία.



Στο σημείο αυτό, παρατηρούμε ότι το Τελ Αβίβ ωθείται να ταυτισθεί με τις στρατηγικές αντιλήψεις της κεμαλικής -τονίζω- Αγκύρας[5]. Το Τελ Αβίβ, θεωρεί προφανώς ότι η μόνη εγγύηση για την ασφάλειά του είναι ο στρατιωτικός αγγλοσαξωνικός έλεγχος επί της Νήσου Κύπρου, έλεγχος ο οποίος δεν είναι δυνατόν να επιτρέψει στην πράξη μία φιλοσυριακή στροφή στην Κυπριακή Δημοκρατία, και μάλιστα στην παρούσα συγκυρία της αμερικανικής εμπλοκής στο Ιράκ. Πάντως η Άγκυρα στην υφισταμένη συγκυρία, οδεύει μάλλον προς μία μετακεμαλιστική περίοδο, η οποία όμως, δεν διαφαίνεται ιδιαιτέρως εφησυχαστική για το Τελ Αβίβ.

Συμπεράσματα 2: Η σημασία των ανωτέρω λεχθέντων για την ελληνική πλευρά, είναι ότι οποιαδήποτε μείζων απόφαση περί επιλύσεως του Kυπριακού –συμβατή με τα συμφέροντα επιβιώσεως του Eλληνισμού –, δεν επιτρέπεται να ληφθεί επ’ουδενί και για κανένα λόγο πριν από την εμπέδωση της Ειρήνης, της Σταθερότητος και της Δημοκρατίας στο Ιράκ. Και αυτό διότι η ποιοτική αλλαγή του καθεστώτος της Βαγδάτης, την οποία επέφερε η αγγλοσαξωνική στρατιωτική επέμβαση, αναμένεται να προκαλέσει νέες ισορροπίες στην περιοχή της Μ. Ανατολής και να δημιουργήσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις τις οποίες το Ισραήλ θεωρεί απαραίτητες για την εδραίωση της ασφαλείας του. Η εξέλιξη αυτή θα δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα ασφάλειας στο Τελ Αβίβ, ώστε να αχθεί το τελευταίο σε θετικότερη στάση αναφορικά με την ποιότητα λύσεως του Κυπριακού Ζητήματος, προς όφελος και των δύο κοινοτήτων και όχι ετεροβαρώς, δηλαδή υπέρ της τουρκικής και μόνον πλευράς, όπως συμβαίνει σήμερα. Όσο, όμως, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, οι «κυρίαρχες βρετανικές βάσεις / soveraign bases areas» στην Κύπρο και η προσπάθεια διχοτομήσεως της Νήσου, η οποία πλέον είναι εμφανής στις ενέργειες του «συντρόφου» Ταλαάτ, θα εμφανίζονται ως τα μόνα εχέγγυα για την Νατοϊκή επιρροή στον τομέα της ασφαλείας στο γεωπολιτικό σύμπλοκο της Ν/Α Μεσογείου.

Και αυτό μόνο ένα αποτέλεσμα μπορεί να έχει: την διχοτόμηση της μαρτυρικής Μεγαλονήσου. Ας το αντιληφθούμε…

Πρέπει ακόμη κ. Θεοδωράτο να τονίσουμε και κάτι άλλο πολύ σοβαρό για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις εάν υπάρξει κάποια διχοτομική εξέλιξη στην Κύπρο, υπό τον μανδύα κάποιας «δήθεν» Ομοσπονδιακής «λύσεως», η οποία θα είναι κάτι πολύ περισσότερον της Συνομοσπονδίας, θα είναι διχοτόμησις. Και να ποιο είναι αυτό: το συνομόσπονδο κρατίδιο της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου» θα έχει, όπως είναι προφανές ιδική του ψήφο στην Ε.Ε. ή στην καλύτερη για την Ελλάδα περίπτωση δεν θα επέτρεπε στην Κυπριακή κυβέρνηση να ψηφίσει κάποια ευρωπαϊκή πρόταση η οποία θα απαιτούσε ομοφωνία αλλά δεν θα συνέφερε την Τουρκία. Ναι, καλά ακούσατε την Τουρκία, η οποία δεν θα ήταν καν μέλος, αλλά θα εξεβίαζε εκ του ασφαλούς, στο πλαίσιο μιας επικερδούς «ειδικής σχέσεως» κάτι που και ο κ. Αχμέτ Νταβούτογλου βλέπει με πολύ καλό μάτι.





Ερώτηση 2: Το τελευταίο διάστημα, δηλ. από την αρχή του 2009 και εντεύθεν, έχει αρχίσει να γίνεται πολύς λόγος από διάφορες πηγές, δημοσιογραφικές και από αναλυτές των γεωστρατηγικών ζητημάτων της περιοχής, για τον σύμβουλο του Ερντογάν, κ. Αχμέτ Νταβούτογλου τον οποίον μας αναφέρατε. Ωστόσο, μάλλον ελησμόνησαν να επισημάνουν ότι είσαστε ο πρώτος που τον «ανακαλύψατε», από το 2004 γράφετε και διδάσκετε γι αυτόν σε όλα τα ΜΜΕ της χώρας αλλά και στις ανώτατες Μεταπτυχιακές Ακαδημίες Των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας (ΣΕΘΑ, ΑΔΙΣΠΟ, Σχολές Πολέμου Στρατού Ναυτικού και Αεροπορίας, Σχολή Εθνικής Ασφάλειας [Σ.Ε.Α] εσείς και οι υποψήφιοι διδάκτορές σας. Μπορεί να το επιβεβαιώσει ο οποιοσδήποτε μαθητής των σχολών αυτών αλλά και τα γραπτά σας, όπως το τελευταίο εξαίρετο πόνημά σας για την «Γεωπολιτική στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και την Τουρκία» που είδε το φώς πέρισυ στις εκδόσεις Λιβάνη, και συνεγράφετο τα τελευταία τέσσερα χρόνια, όπως μαρτυρούν οι προδημοσιεύσεις το στις επιστημονικές επιθεωρήσεις του Ι.Α.Α. Μάλιστα μέσω αυτού αποκρυπτογραφήσατε την μεσομακροπρόθεσμη στόχευση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η επόμενη ερώτηση αφορά την παρούσα γεωπολιτική αξία της Τουρκίας και πως αυτή αναμένεται να διαμορφωθεί στο μέλλον. Που αποσκοπεί η πολιτική Νταβούτογλου;



Κύριε Θεοδωράτο, είναι γεγονός ότι εσχάτως, τους τελευταίους μήνες, σημαντικοί έλληνες διανοούμενοι, είτε αυτοί είναι ακαδημαϊκοί, είτε είναι δημοσιογράφοι, έδωσαν συνέχεια στις αναφορές μου σχετικά με το ρόλο του Καθηγητή Νταβούτογλου στην χάραξη της σύγχρονης νέο-οθωμανικής πολιτικής του ισλαμιστικού διδύμου Ερντογάν-Γκιούλ. Το αν αναφέρονται στο όνομά μου ή όχι, δεν επηρεάζει τον ορθολογικό σχεδιασμό της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Σημασία, όμως, έχει το ότι η βασική πηγή της σύγχρονης νεο-οθωμανικής τουρκικής γεωστρατηγικής σκέψης γίνεται οσημέραι γνωστή και ελπίζουμε ότι δεν θα αγνοηθεί από την ελληνική κυβέρνηση αλλά και τις ελληνικές πολιτικές ελίτ. Η λεπτότητα και η επιστημονική εντιμότητα εγκύρων ιστορικο-αμυντικών αναλυτών όπως εσείς, με ένα ευρύτατο φάσμα ιστορικών εκδόσεων και εκδόσεων αμυντικής αναλύσεως και οι παρατηρήσεις σας σχετικά με τη δική μου συμβολή στην ανάδειξη του φαινομένου Νταβούτογλου στο ελληνικό κοινό, είναι ιδιαζόντως τιμητική και ειλικρινά, μου είναι αρκετή.

Άλλωστε, χρόνια τώρα προτείνω ουσιαστικά, από το βήμα των ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε που με τιμούν φιλοξενώντας την άποψή μου, να μεταφραστεί το θεμελιώδες σύγγραμμα του Αχμέτ Νταβούτογλου με τίτλο (θα σας τον δώσω και στα τουρκικά ώστε κάποιος ο οποίος ενδιαφέρεται να έχει τη δυνατότητα να έλθει σε επαφή αλλά και σε μια ελεύθερη μετάφραση προς τα ελληνικά): Stratejik Derinlik: Τürkiye’nin Uluslararası Konumu/ Στρατηγικό Βάθος: Ο Διεθνής τουρκικός ρόλος, Istanbul: Küre Yayınları, 2001. Ελπίζω να εισακουσθώ. Πάντως εγώ και οι συνεργάτες μου μεταφράσαμε αρκετά σημεία του ανωτέρω πονήματος για τις ανάγκες του βιβλίου μου, που προαναφέρατε. Δηλ. τη «Γεωπολιτική στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και η Τουρκία», Λιβάνης 2008. Από εκεί, θα κάνω χρήση κάποιου υλικού για να απαντήσω στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας σχετικά με την παρούσα γεωπολιτική αξία της Τουρκίας και πως αυτή αναμένεται να διαμορφωθεί στο μέλλον όπως και στο που αποσκοπεί η πολιτική Νταβούτογλου.

Θα αρχίσω διαβάζοντάς σας από το βιβλίο μου, μερικά στοιχεία σχετικά με τον Καθηγητή Νταβούτογλου ο οποίος και είναι ο εισηγητής του σύγχρονου τουρκικού νεο-οθωμανικού γεωστρατηγικού οράματος. Πρόκειται για μία από τις πλέον σοβαρές επιστημονικώς, ηγετικές προσωπικότητες της ισλαμιστικής ελίτ διανοήσεως στην Τουρκία ο οποίος κατέχει θέση επικεφαλής συμβούλου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής του πρωθυπουργού Erdoğan. Είναι ο αρχιτέκτονας, και δικαίως, της νέας τουρκικής αντίληψης περί εξωτερικής πολιτικής.

Όπως αναφέρει ο A. Murinson[6], «o Ahmet Davutoğlu είναι ένας αυθεντικός νεο-οθωμανιστής στοχαστής. Μέχρι να αναμιχθεί στην υπάρχουσα τουρκική Κυβέρνηση, υπήρξε επικεφαλής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Beykent. Ο Davutoğlu απέκτησε ένα Διδακτορικό τίτλο στη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Boğaziçi. Τα ενδιαφέροντα του δεν περιορίζονται μόνο στην πολιτική και τις Διεθνείς Σχέσεις, αλλά περιλαμβάνουν τη Φιλοσοφία, την Ιστορία, τη Γεωγραφία - ειδικά τον εξειδικευμένο τομέα της, τη Γεωπολιτική - καθώς και τις Πολιτισμικές Σπουδές και τα Οικονομικά».

Τονίζω ιδιαίτερα κ. Θεοδωράτο την αναφορά του Murinson στις Γεωγραφικές και Γεωπολιτικές επιστημονικές αποσκευές του του κ. Ahmet Davutoğlu. Και συνεχίζει ο Murinson παρουσιάζοντας τις γενικές γεωπολιτισμικές κατευθύνσεις του τούρκου θεωρητικού, οι οποίες και αποτελούν τη βάση θεμελίωσης και τεκμηρίωσης του νέο-οθωμανικού του προτύπου:

«Ο πυρήνας μιας νέας προσέγγισης της εξωτερικής πολιτικής εμφανίστηκε σε ένα άρθρο με τίτλο “Η Σύγκρουση των Συμφερόντων: Μια Εξήγηση της Διεθνούς Τάξεως [Αταξίας]”, το οποίο εμφανίστηκε το 1998. Στο εν λόγω άρθρο κάνει έκκληση για την επανεκτίμηση του ρόλου της Αμερικανικής Ηγεμονίας στις διεθνείς υποθέσεις και για την καθιέρωση ενός δια-πολιτισμικού διαλόγου ώστε να αποφευχθούν μελλοντικές συγκρούσεις[7]. Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσουμε τις απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο σχετικά με τη αποσαφήνιση της εξελίξεως του τρέχοντος δόγματος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Σε αυτό το άρθρο, ένας Τούρκος ακαδημαϊκός δάσκαλος, προτείνει μια εναλλακτική θεωρία ανάμεσα σε δύο κυρίαρχες που είναι ευρωκεντρικές, και οι οποίες επεχείρησαν να ερμηνεύσουν τις τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις. Αυτό το άρθρο αφιερώθηκε σε μια κριτική των απόψεων του Huntington και του Fukuyama περί Παγκοσμιοποίησης και περί της, μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, εποχής.

Θα έλεγα, ότι επρόκειτο για μια σκληρότατη κριτική στους δύο αμερικανούς ακαδημαϊκούς δασκάλους, κ. Θεοδωράτο. Εκεί ο Davutoğlu, προς απάντηση στην θέση του Fukuyama σχετικά με το «Τέλος της Ιστορίας» που εμφανίστηκε κατά το τέλος της παγκόσμιας ιδεολογικής συγκρούσεως του ψυχρού πολέμου, δηλώνει τα εξής:



«Η θέση του Fukuyama, η οποία εξυμνεί την καθολίκευση των Πολιτικών Αξιών και Δομών του Δυτικού Πολιτισμού, παρείχαν την κύρια προοπτική στην αξιολόγηση των Πολιτικών Υποθέσεων στη μετά-σοβιετική και την προ-βοσνιακή εποχή. [...] Η βοσνιακή κρίση απεκάλυψε τη ρηχότητα της θέσεως περί του “Τέλους της Ιστορίας”· επειδή “απεκάλυψε τις ελλείψεις ισορροπίας του Δυτικού Πολιτισμού, καθώς και τις παραμορφώσεις της υφισταμένης Διεθνούς Τάξεως”»[8].



Ο Davutoğlu επέκρινε επίσης τη θέση του Huntington σχετικά με τη “Σύγκρουση των Πολιτισμών” γράφοντας ότι:



“O Huntington δεν υπολογίζει το γεγονός ότι οι καταστροφικότεροι Παγκόσμιοι πόλεμοι στην ανθρώπινη ιστορία ήσαν ενδο-πολιτισμικοί πόλεμοι μεταξύ των συστημικών δυνάμεων του ευρωκεντρικού Δυτικού πολιτισμού. Ήσαν πόλεμοι που διεξήχθησαν για να αποφασιστεί το ποιος θα παράσχει Συστημικές ηγεσίες, τίνος οι κανόνες θα υπερισχύσουν, τίνος οι πολιτικές θα διαμορφώσουν τις Συστημικές διαδικασίες κατανομής και τίνος η αίσθηση ή το όραμα περί Τάξεως θα επικρατήσει”[9].



» Στο ίδιο άρθρο, ο Τούρκος, νυν (Απρίλιος 2007) Επικεφαλής Σύμβουλος επί θεμάτων Εξωτερικής Πολιτικής, αφιερώνει σημαντική θέση στις απόψεις του αναφορικώς με τη σύγχρονη γεωπολιτική κατάσταση. Εξηγεί, ότι η στρατηγική ισορροπία η οποία προωθήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και εβασίζετο στη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, έλαβε τέλος μετά τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου. Παραθέτει το παράδειγμα της συγκρούσεως για την ισλαμική κατ’ εξοχήν, Βοσνία, που επιτάχυνε την “αναπροσαρμογή του γεωπολιτικού status quo”[10]. Το άρθρο του Τούρκου γεωπολιτικού χαρακτήριζε τη βοσνιακή περίπτωση ως μια “ενδο-συστημική σύγκρουση μεταξύ Η.Π.Α. και Ευρώπης” και προέβλεπε την αποτυχία του αμερικανικού “Δόγματος περί Νέας Διεθνούς Τάξεως”. Κατέληγε δε στο συμπέρασμα ότι η αποτυχία της Δύσεως να αποτρέψει τη γενοκτονία στη Βοσνία προεκλήθη από τις “μεσαιωνικές προκαταλήψεις της Ευρώπης”[11]».



Είναι γνωστό κ. Θεοδωράτο, ότι το όνομα του Κεμάλ Ατατούρκ και οι ιδέες που σχετίζονται με αυτόν, κατέχουν, παραδοσιακώς, τιμητική θέση στην κοσμική τουρκική ιστοριογραφία και τον εθνικιστικό πολιτικό λόγο της Τουρκικής Δημοκρατίας. Είναι όμως αξιοσημείωτο ότι σε ολόκληρο το άρθρο του Davutoğlu, δεν υπάρχει καμμία αναφορά της Τουρκικής Δημοκρατίας ή των αρχών του Κεμαλισμού. Συμφώνως προς ορισμένους αναλυτές, το γεγονός αυτό αποτελεί σημαντική παρέκκλιση για απόψεις που εκφράζονται από έναν ανώτερο τούρκο κυβερνητικό αξιωματούχο. Εκείνο όμως που κεντρίζει τη φαντασία του Τούρκου πανεπιστημιακού είναι η εξέχουσα θέση του Ισλαμικού Κόσμου ή του Ισλαμικού Πολιτισμού στην Παγκόσμια Τάξη πραγμάτων. Κι αυτό φαίνεται ξεκάθαρα όταν γράφει:



«Ο Ισλαμικός Κόσμος, ο οποίος έγινε η διατμηματική αρένα αυτών των δύο φαινομένων, δηλαδή της Πολιτισμικής Αναβίωσης και του Στρατηγικού Ανταγωνισμού, μετατρέπεται [τώρα] στο επίκεντρο των Διεθνών Σχέσεων»[12].



Στο γεωπολιτικό του όραμα, ο Davutoğlu συνδυάζει δύο γεωγραφικές περιοχές: «Από Βορρά, την περιοχή του βορείου Καυκάσου, μέχρι το Νότο, στο Κουβέιτ» και «τη νότια πλευρά της Κεντρικής Ασίας». Τονίζει ότι η συμμετοχή τους στον Ισλαμικό Πολιτισμό «παρέχει κοινά στοιχεία σε αυτή τη φαντασιακή κοινότητα», η οποία είναι πλήρης αντιφάσεων ανάμεσα στις διεθνώς αναγνωρισμένες περιοχές και τη de facto πραγματικότητα»[13]. Έτσι εξυψώνει την ενότητα της ισλαμικής καθολικής Umma σε καθεστώς “ιδανικής γεωπολιτικής δομής” και αποδοκιμάζει την έννοια του “Κράτους-Έθνους”. Και δεν το αποδοκιμάζει με εργαλείο την φιλελεύθερη/παγκοσμιοποιημένη πολεμική που ασκείται κατά κόρον εναντίον του Κράτους-Έθνους. Το αποδοκιμάζει, όπως θα αντιληφθεί ο μελετητής του Πολιτικού Ισλάμ, με εργαλείο την ισλαμιστική “νομιμότητα”[14]. Το πολιτικό Ισλάμ θεολογικο-πολιτικώς δεν αποδέχεται, ούτε και αυτό, την έννοια του Κράτους-έθνους, αλλά την έννοια της “Umma”, της Διεθνούς Κοινότητος των Πιστών, κοντολογίς το Χαλιφάτο, στο πλαίσιο του οποίου δεν υπάρχει θέση για εθνοκρατικά μορφώματα, που θεωρούνται «Κράτη-Θραύσματα» της Umma και «είναι αποτέλεσμα της προδοσίας του Ισλάμ από τους βέβηλους Πρίγκηπές του»[15]. Στα κείμενά του, βεβαίως, ο Davutoğlu υποκαθιστά τον όρο “Umma”, ο οποίος φέρει θρησκευτικούς συνειρμούς και πιθανόν πολιτικές διώξεις, με τον πιο ουδέτερο όρο “Ισλαμικός Πολιτισμός”, αλλά διατηρεί την έμφαση στη θρησκευτική πτυχή της πολιτισμικής συγκρούσεως. Συμπεραίνει λοιπόν, αντιτιθέμενος στον Huntington, ότι:



«Οι φερόμενες ως Πολιτιστικές και Πολιτισμικές συγκρούσεις αποτελούν ασήμαντους λόγους για τη δημιουργία αυτής της χαοτικής ατμόσφαιρας, επειδή αυτή η περιοχή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του αυτού Πολιτισμού, δηλαδή του Ισλαμικού, με εξαίρεση την Αρμενία και τα χριστιανικά τμήματα της Γεωργίας. Το ζήτημα του Καραμπάχ και η εισβολή των Αρμενικών Δυνάμεων σε εδάφη του Αζερμπαϊτζάν αποτελεί τη μοναδική πολιτιστική / πολιτισμική σύγκρουση σε αυτή την περιοχή»[16].



Είναι προφανές ότι για να κρυσταλλωθεί αυτή η σύγκρουση θεωρητικώς, απαιτεί έναν συγκεκριμένο “φαντασιακό εθνικό εχθρό”[17] με τα χαρακτηριστικά που πληρούν την ιδεoληπτική του εικόνα: ως τέτοιος προσφέρεται θαυμάσια το Αρμενικό έθνος. Δεν πρόκειται περί νέου ευφευρήματος και ούτε προέρχεται φυσικά από την “ιστορικο-πλαστική” φαρέτρα του κ. Davutoğlu. Αυτό όμως είναι και το ιδιαιτέρως ανησυχητικό με την περίπτωσή του διότι, το φαινόμενο έχει βαθύτατες, φασιστικών καταβολών, ιστορικές ρίζες στον τουρκικό πολιτικό βίο. Και ο κ. Davutoğlu δεν κάνει τίποτε περισσότερο παρά να διαιωνίζει αυτήν την φασίζουσα αντιπαράθεση. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Η. Ηλιόπουλος: « Η ομοφωνία των πολιτικών δυνάμεων στην συλλογική επανανακάλυψη των Αρμενίων ως φαντασιακού εθνικού εχθρού ήταν χαρακτηριστική για το τουρκικό πολιτικό σύστημα. Από τον απόστρατο αξιωματικό Αρπασλάν Τουρκές, ηγέτη του φασιστικού κόμματος της Εθνικιστικής Δράσεως και της παραστρατιωτικής οργανώσεως «Γκρίζοι Λύκοι», μέχρι τον «σοσιαλιστή» Μπουλέντ Ετσεβίτ, τον αυθεντικότερο εκφραστή της κεμαλικής/καθεστωτικής υπερεθνικιστικής Αριστεράς, άπαντες ζητούσαν την αποστολή Τουρκικού Στρατού στο Αζερμπαϊτζάν για να πολεμήσει κατά των Αρμενίων. Αλλά ούτε και οι κατ’εξοχήν «ευρωπαϊστές» της τουρκικής πολιτικής σκηνής, οι φιλελεύθεροι Μεσούτ Γιλμάζ και Τουργκούτ Οζάλ, επέδειξαν τότε αναστολές στην καλλιέργεια μεταξύ του λαού, κλίματος συμπαραστάσεως προς τους «μουσουλμάνους αδελφούς της Κεντρικής Ασίας». Στην περίπτωση, μάλιστα, του Γιλμάζ η συμπαράσταση αυτή έλαβε και στρατιωτική διάσταση, κατά την μαρτυρία του διακεκριμένου -και διωχθέντος- συγγραφέως Τaner Akçam. O γερμανικός Τύπος έκανε λόγο, στις αρχές του 1992, περί μετακινήσεων τουρκικών στρατευμάτων προς την αρμενοτουρκική μεθόριο καθώς και περί μετακινήσεως του Στρατηγείου της μαχομένης (στο Κουρδιστάν) 3ης Στρατιάς προς Ersinjan[18]».



Στην συνέντευξή του αυτή ο κ. Davutoğlu ασκεί επίσης συγκεκαλυμμένη κριτική εναντίον του “δυτικόστροφου” κεμαλικού καθεστώτος, και ειδικά του Στρατού ως αυτοδιορισμένου φύλακα της κοσμικής Δημοκρατικής Τάξεως και ως ισχυρού υποστηρικτή της τουρκικής υποψηφιότητος στο ΝΑΤΟ αλλά και της Συμμαχίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, o Davutoğlu αναφερόμενος στις στρατιωτικο-πολιτικές σχέσεις που επικρατούν στην Τουρκία, γράφει με εξαιρετική επιθετικότητα εναντίον του τουρκικού στρατιωτικού κατεστημένου:



«Ένα δημοκρατικό σύστημα στον Iσλαμικό Kόσμο μπορεί να δημιουργήσει ισλαμικά καθεστώτα με αντι-δυτικά συναισθήματα. Η διεφθαρμένη στρατιωτικο-πολιτική ελίτ σε ορισμένες ισλαμικές χώρες εξεμεταλλεύθη αυτόν το φόβο και συνεργάσθηκε με τις διεθνείς συστημικές δυνάμεις της δημοκρατικής Δύσεως με στόχο να καταστρέψουν τις δημοκρατικές διαδικασίες στον ισλαμικό κόσμο»[19].



Είναι σαφές ότι ο καθηγητής και πρέσβης πλέον του τουρκικού ΥΠΕΞ, κ. Davutoğlu θεωρεί ότι οι «συστημικές δυνάμεις της Δημοκρατικής Δύσεως» συνομωτούν με «την διεφθαρμένη στρατιωτικο-πολιτική ελίτ με σκοπό να καταστρέψουν τις δημοκρατικές διαδικασίες στον ισλαμικό κόσμο (sic!)». Πώς είναι όμως δυνατόν να ισχυρίζεται κάτι τέτοιο και ταυτοχρόνως να θεωρεί ότι: «η Τουρκία μπορεί να συμπεριφέρεται ως ευρωπαϊκή χώρα όταν ευρίσκεται με τις ευρωπαϊκές και ως μεσανατολική όταν ευρίσκεται με τις μεσανατολικές». Είναι ευκρινής η ανατολίτικη πολυσυλλεκτικότητα του κ. Davutoğlu, στον τομέα της γεωπολιτικής και ευρύτερα, της πολιτικής του σκέψης. Φυσικά αν αυτό δεν είναι είναι απλώς πολιτική υποκρισία τότε πρόκειται σαφώς για κλασσική υποσχιζοειδή κατάσταση[20]. Επίσης, το πώς εννοεί ακριβώς αυτήν την περίεργη πολιτικά και πολιτισμικά συμπεριφορά ο κ. Davutoğlu, φαίνεται και από το γεγονός ότι θεωρεί σοβαρό ατόπημα της Ε.Ε. το γεγονός ότι εδέχθη την Κυπριακή Δημοκρατία στο πλαίσιό της και είναι πεπεισμένος ότι αυτό έγινε για να δημιουργήσει προβλήματα στην εισδοχή της Τουρκίας[21].

Γενικότερα, θεωρεί ότι ενισχύοντας το ρόλο της Τουρκίας ως διαμετακομιστικού κόμβου στα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Κασπίας και του Καυκάσου θα κάμψει την απροθυμία των Ευρωπαίων αναφορικώς με την είσοδο της Τουρκίας στην Ευρώπη των 27 και μάλιστα με τη μέθοδο ‘à la carte’. Φαίνεται όμως και από τα σχόλια των διεθνών αναλυτών, ότι αν αυτό σημαίνει θυσίες των δημοκρατικών ελευθεριών και δικαιωμάτων που αποτελούν το βασικό συστατικό της ευρωπαϊκής οικογένειας, δεν είναι δυνατόν ο σκοπός του να ευοδωθεί.

Τελικώς, κ. Θεοδωράτο, θεωρώ ότι η τελευταία πιστή της εισδοχής ‘à la carte’ της Τουρκίας στην Ε.Ε., θα παραμείνει η Ελλάδα, απολαμβάνοντας, εικάζω, κάποιο σοβαρό αντάλλαγμα από πλευράς Τουρκίας για την καλή της θέληση και την συγκινητική αυτή επιμονή της.

Ο Davutoğlu δίδει ιδιαίτερη προσοχή στα κρίσιμα Γεωσυστήματα συνιστώμενα από Κράτη που μοιράζονται τον προαναφερθέντα “Ισλαμικό Πολιτισμό”. Εντόνως επηρεασθείς από τον Alfred Thayer Mahan, τον πατέρα της αμερικανικής γεωπολιτικής αντιλήψεως περί “Ναυτικών Δυνάμεων”, ο Davutoğlu δίδει, επίσης, έμφαση στη σημασία των λεγομένων «σημείων ασφυξίας» (chokepoints)[22]. Σημειώνει ότι:



«Αυτή η γεωγραφική θέση λειτουργεί ως μεγάλο πλεονέκτημα για τον Ισλαμικό Κόσμο [Σ.Σ: δηλ. την Umma], καθιστώντας τον ικανό να ελέγχει τα “σημεία ασφυξίας” τα οποία διαχωρίζουν τις Θερμές Θάλασσες του πλανήτη, ενώ ενέχει επίσης και τον έντονο κίνδυνο της προκλήσεως ενδο-συστημικού ανταγωνισμού»[23].



Τονίζει επίσης το γεγονός ότι οκτώ (8) από τα δεκα-έξι (16) στρατηγικώς σημαντικότερα “σημεία ασφυξίας”, δηλαδή: η Διώρυγα του Σουέζ, Bab el-Mandeb (η έξοδος από την Ερυθρά Θάλασσα), τα Στενά του Ορμούζ (η έξοδος από τον Περσικό Κόλπο), τα Στενά της Μάλακα, τα Στενά Σούντα (ανάμεσα στη Σουμάτρα και την Ιάβα), τα Στενά Λομπόκ (ανάμεσα στο Μπαλί και τη Mataram) και το Βόσπορο και τα Δαρδανέλια (έξοδοι από τη Μαύρη Θάλασσα) – είναι υπό τον πλήρη έλεγχο ισλαμικών Κρατών, ενώ ένα από αυτά (τα Στενά του Γιβραλτάρ) διαχωρίζει ένα ισλαμικό Κράτος (Μαρόκο) και ένα ευρωπαϊκό (Ισπανία). Απορρίπτει δε την άποψη του Huntington, ότι ο Ισλαμικός Κόσμος αποτελεί πρόκληση για τον πυρήνα των Δυτικών Χωρών:



«Είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι ο Ισλαμικός Κόσμος μπορεί να αναπτύξει ανεξάρτητη σφαιρική στρατηγική ως αντι-συστημική δύναμη η οποία να χαίρει ενός είδους δυνάμεως επιλογής στην ανάμειξή της στο Διεθνές Σύστημα. Τα ισλαμικά κράτη, γενικώς, κατατάσσονται πλησίον του πυθμένος της κοινωνικής ιεραρχίας του Διεθνούς Συστήματος[24].



Μετά όμως από μια τέτοια ανάλυση, καθίσταται ξεκάθαρος ο νέο-οθωμανισμός του Καθηγητή, εφόσον πλέον ομιλεί απροκάλυπτα για γεωστρατηγικές δυνατότητες των σημείων «στραγγαλισμού/chokepoints» της…Umma, ως συνόλου! Και όχι μόνον αυτό, αλλά είναι επίσης σαφής η υποφώσκουσα απειλή, ότι «εάν η Umma λειτουργήσει ως τοιαύτη, τότε ο Δυτικός Κόσμος δεν θα είναι πλέον σε θέση ισχύος»! Είναι προφανές λοιπόν ότι ο κ. Davutoğlu προσπαθεί να «ψιμυθιώσει» την χαλιφατική και πανισλαμίζουσα νέο-οθωμανική του ιδεολογία, η οποία φυσικά έχει δυναμική και εσωτερικές λογικές που δεν σταματούν στρέφοντας έναν δυτικό διακόπτη! Άλλωστε αυτό γίνεται εμφανές και από άλλα σημεία του λόγου του Τούρκου γεωπολιτικού: Ας αναλύσουμε την παρακάτω λογική αντίφαση που προκύπτει από κείμενα του με ελάχιστη χρονική διάρκεια μεταξύ των: π.χ. ως αποτέλεσμα της νέας πλειάδας γεωπολιτικών, γεω-οικονομικών και γεωστρατηγικών πραγματικοτήτων ή δυνατοτήτων, ο Davutoğlu, εκπέμποντας έναν καταπιεσμένο αντιδυτικισμό όσο και αντι-αμερικανισμό, υπαινίσσεται ότι η Δύση, και συγκεκριμένα οι Ηνωμένες Πολιτείες, εδημιούργησαν ένα μύθο περί «Ισλαμικής Απειλής» ώστε να παράσχουν ένα ιδεολογικό έρεισμα σε «στρατηγικές και τακτικές επιχειρήσεις με στόχο να αποκτήσουν τον έλεγχο αυτών των δυνατοτήτων»[25]. Ειδικά αυτό το τελευταίο κ. Θεοδωράτο, αν το συνδυάσουμε με την ομολογημένη, και εκπεφρασμένη από τον ίδιο θεωρητικό σχεδιαστή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής διαπίστωση ότι «συμφωνούν σχεδόν σε όλα τα αντίστοιχα ζητήματα με τις Η.Π.Α.», αποκαλύπτει πλήρως την αναλήθεια των λεγομένων από τον γκουρού της εξωτρικής πολιτικής της ισλαμιστικής Τουρκίας.

Επίσης όμως, μας δίδει να καταλάβουμε ότι ο κ. Davutoğlu ομιλεί περί «ανθρωπιστικών στρατιωτικών επεμβάσεων», δηλ περί της γνωστής εννοίας του «military humanism» κατά το αμερικανικό πρότυπο των δύο τελευταίων δεκαετιών. Και βεβαίως, βελτιωμένο με όλες τις…νέο-οθωμανικές ιδιομορφίες[26].



Ο αντιδυτικισμός του Davutoğlu, όσο και αν αυτός μονότονα τον αρνείται φαίνεται και από άλλα σημεία, π.χ. επικρίνει ακόμη και την Αμερικανική Στρατηγική της «Νέας Διεθνούς Τάξεως», για την ασυνέπειά της και την έλλειψη αποφασιστικότητος που παρουσιάζει στην υποστήριξη των αρχών των Ηνωμένων Εθνών σχετικώς με τη Συλλογική Ασφάλεια. Συγκεκριμένα, επιλέγει ως παράδειγμα και πάλι, την εθνική εκκαθάριση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Δεν σταματά την κριτική του και έναντι της «καθοδηγουμένης από τη Δύση Παγκοσμιοποιήσεως» και την κατηγορεί ότι αποτελεί προσπάθεια ομογενοποιήσεως διαφόρων πολιτισμών, αν όχι και ολοκληρωτικής καταστροφής των “μη Δυτικών”, κάνοντας έκκληση για μεταξύ τους διάλογο. Γράφει:



«Το πρώτο και πιο σημαντικό ζητούμενο της πρώτης προϋποθέσεως είναι η αναγνώριση του δικαιώματος επιβιώσεως των διαφορετικών πολιτισμικών ταυτοτήτων σε κλίμα συνυπάρξεως. Η υπάρχουσα πολιτισμική κρίση θα μπορούσε να υπερκερασθεί μόνο μέσω πολιτισμικού

διαλόγου και ελευθέρας ανταλλαγής αξιών. Το πολιτισμικό μονοπώλιο έχει αποτελέσει το βασικό διακύβευμα του σύγχρονου Δυτικού πολιτισμού και έχει οδηγήσει στην καταστροφή Παραδοσιακών Πολιτισμών. Η τρέχουσα αναβίωση των Παραδοσιακών Πολιτισμών αποτελεί αντίδραση σε αυτό το πολιτισμικό μονοπώλιο»[27].



Θεωρεί ότι, για να καταστεί η Τουρκία Ισλαμική Περιφερειακή Δύναμη, απαιτείται προσοχή και προσαρμογή της Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής στο πλαίσιο των «στρατηγικών παραμέτρων» που έχουν τεθεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Στο ίδιο άρθρο, συνιστά στις Ηνωμένες Πολιτείες να αποφύγουν «τις κατηγοριοποιήσεις βάσει των προκλήσεων των πολιτισμικών διαφορών, όπως “Δύση εναντίον Ισλάμ” ή “Δύση εναντίον Όλων”»[28] Προτείνει την αναδόμηση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και την αναθεώρηση αυτού του μηχανισμού Συλλογικής Ασφαλείας, ώστε να δύναται να απαντά ικανοποιητικά στον «διεθνή στρατηγικό τυχοδιωκτισμό». Τέλος, συμπεραίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να συνεργαστούν με τις Ισλαμικές και τις Κομφουκιανικές χώρες ώστε να αποτρέψουν τον επικίνδυνο εθνικισμό της «Ευρώπης και της Ρωσίας, ως απειλής για την παγκόσμια σταθερότητα»[29]. Εδώ και πάλιν διερωτάται ο κάθε λογικός άνθρωπος: μα επιτέλους, σε αυτήν την «επικίνδυνη και εθνικιστική Ευρώπη» θέλει να κάμει μέλος την πατρίδα του ο κ. Davutoğlu; Και αν όχι γιατί το λέγει; Μήπως επιθυμεί να την «εκδημοκρατίσει ‘à la Turque’ πρώτα και μετά να προωθήσει την Τουρκία; Ή μήπως, πολύ απλά, δεν το πιστεύει καθόλου;

Είναι προφανές λοιπόν ότι ο τούρκος γεωπολιτικός δεν είναι αυτός εκείνος ο οποίος θα οδηγήσει τον κ. Ερντογάν στην υιοθέτηση του ευρωπαϊκού πολιτισμικού προτύπου. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα, μάλλον εθελοτυφλεί και εκδηλώνει την ένδειά της σε σχεδιασμό «τουρκικής πολιτικής» όταν επιμένει μονοτόνως και μάλλον με ένα θλιβερό τόνο, χωρίς να σκέπτεται να χαράξει έστω και μια μη κοινοποιούμενη πολιτική, ότι η «Αθήνα στηρίζει την Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας»! Όπως έχω πει επανειλημμένως κ. Θεοδωράτο, η Ελλάς θυμίζει προσκοπίνα η οποία προσπαθεί, θέλοντας να κάνει την καθημερινή καλή της πράξη, να περάσει την «γιαγιά Τουρκία» απέναντι, αλλά δεν αντιλαμβάνεται ότι η «γιαγιά» δεν το θέλει!

Είναι επίσης εμφανές ότι η αντίληψή του για τη σχέση της Τουρκίας με την Ρωσία είναι σχέση αναγκαστικής στρατηγικής συνεργασίας, ιδιαιτέρως σε ότι αφορά την πολιτική της Αγκύρας στην Ευρασία.

Είναι ακόμη σαφές ότι αποδέχεται την ανάγκη να λαμβάνει υπόψη τις βουλήσεις της Ατλαντικής Υπερδυνάμεως, αλλά επιδεικνύει κάθε διάθεση να τις ανατρέψει ή να τις αγνοήσει εντελώς, προς όφελος ενός νεο-οθωμανικού οράματος για την Τουρκία.

Προκύπτει όμως ότι ο τούρκος γεωπολιτικός βρίσκεται –δυστυχώς- σε σύγχυση αναφορικώς με το ρόλο της Τουρκίας στις σχέσεις της με την Ρωσία, διότι αφενός θεωρεί την Ρωσία ως «απειλή για την παγκόσμια σταθερότητα» επιδιώκοντας να εξωθήσει τις Η.Π.Α. να συνεργαστούν με τις «ισλαμικές και κομφουκιανικές» χώρες εναντίον της και αφετέρου θεωρεί ότι η Τουρκία πρέπει να συνεργάζεται…με την Ρωσία! Το αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την περίπτωση της Ευρώπης για τον κ. Davutoğlu! Η σύγχυση αυτή του κ. Davutoğlu αποτελεί και σύγχυση της Τουρκίας στην προσπάθειά της να συμβιβάσει γεωστρατηγικά ηγεμονικά οράματα στην περιοχή της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και καλές σχέσεις με τις Η.Π.Α. και τη Ρωσία οι οποίες θα πρέπει να… αποδεχθούν τα τουρκικά αυτά οράματα. Αδύνατον!

Υπάρχει λοιπόν σημαντικότατο πρόβλημα λογικής ευσταθείας στην συνολική του γεωστρατηγική του αντίληψη και την αντίστοιχη πρόταση. Με λίγα λόγια: οι απόψεις του κ. Davutoğlu είναι επικίνδυνες για την ευρω-ατλαντική πολιτική στη Ν/Α Μεσόγειο και προκαλούν και αμφιλεγόμενα αισθήματα στην στρατιωτικο-διπλωματική, αλλά και την ακαδημαϊκή[30], ελίτ της χώρας του.

Ας δούμε όμως τώρα, κ. Θεοδωράτε, από πιο κοντά τον νέο-οθωμανισμό του κ. Davutoğlu για να εστιάσουμε στα σημεία που αφορούν εμάς, δηλ. τον ελλαδικό και Κυπριακό Ελληνισμό.

Η απαρχή αυτού του δόγματος μπορεί να εντοπιστεί στο νεο-Οθωμανισμό του Özal, στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Erbakan και στην καινοτόμα προσέγγιση της γεωπολιτικής του Davutoğlu η οποία επεδίωκε τη βελτίωση των διμερών σχέσεων με ασιατικές χώρες όπως το Ιράν, το Πακιστάν, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη και την Ινδονησία και με αφρικανικές χώρες όπως την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Νιγηρία. Το εννοιολογικό περιεχόμενο αυτής της πολιτικής ήταν «η δόμηση δεσμών με σημαντικές δυνάμεις της ανατολής, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τους παραδοσιακούς δεσμούς της Άγκυρας με τη Δύση»[31]. Η κύρια θέση αυτού του δόγματος είναι ότι το «στρατηγικό βάθος» προϋποθέτει «γεωγραφικό» και «ιστορικό βάθος». Συνεπώς, κατά τον τούρκο γεωπολιτικό, η Τουρκία κατέχει, ως αποτέλεσμα της ιστορικής κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σημαντικό γεωγραφικό βάθος. Σύμφωνα με τον Davutoğlu, «Αυτό το γεωγραφικό βάθος τοποθετεί την Τουρκία στο κέντρο πολλών γεωπολιτικών πεδίων επιρροής». Το δόγμα του «στρατηγικού βάθους» απαιτεί ενεργή δέσμευση με όλα τα περιφερειακά συστήματα που γειτονεύουν με την Τουρκία. Επίσης, οικοδομώντας τον νεο-οθωμανικό, και χαλιφατικού τύπου, γεωστρατηγικό του χώρο, όπως αναλύσαμε ανωτέρω, θεωρεί ως εξέχουσα τη θέση του μουσουλμανικού κόσμου στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων.



Αναφορικώς λοιπόν με τη γεωστρατηγική του Ισλαμικο-τουρκικού χώρου και το Δίπολο Κύπρου-Αιγαίου πρέπει να τονίσουμε κάτι που αναφέραμε ανωτέρω, δηλαδή ότι.:

i) Ο Davutoğlu δίδει ιδιαίτερη προσοχή στις κρίσιμες γεωγραφικές τοποθεσίες των κρατών που μοιράζονται αυτόν το ισλαμικό πολιτισμό και σαφώς επηρεασμένος από τον Alfred Thayer Mahan («On Naval Warfare»), τον πατέρα της αμερικανικής γεωπολιτικής αντιλήψεως περί Ναυτικών Δυνάμεων, υπογραμμίζει τη σημασία των λεγομένων «σημείων ασφυξίας» (chokepoints) όπως είπαμε προ ολίγου.

Στο πλαίσιο αυτής της καθαρά δυτικής γεωγραφικής - γεωπολιτικής αναλύσεως ο τούρκος θεωρητικός βασίζει και τις προσεγγίσεις του για τη γεωστρατηγική σημασία του Διπόλου Κύπρου-Αιγαίου, στο προαναφερθέν βιβλίο του “Stratejik Derinlik. Türkiye’nin Uluslararası Konumu” του οποίου η πρώτη έκδοση γίνεται το 2001. Και βεβαίως βασίζει την γεωπολιτική του ανάλυση στην ανάγνωση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Άς συγκρίνουμε όμως τα κείμενά του με τις σημερινές εξελίξεις. Σας διαβάζω λοιπόν, τι αναφέρει ο τούρκος γεωπολιτικός στο βιβλίο αυτό και τα οποία ελπίζω να διαφωτίσουν επαρκώς τις ελληνικές ελίτ:



«[Οι τελευταίες εξελίξεις έδειξαν ότι...] Οι ΗΠΑ δημιουργώντας έναν δυναμικό συσχετισμό μεταξύ των πολιτικών τους για την Ανατολική Ευρώπη και την Μέση Ανατολή, επιδιώκουν να έχουν υπό έλεγχο την Ευρωπαϊκή Hinterland καλύπτοντας το πεδίο του γεωπολιτικού κενού που εμφανίσθηκε στον άξονα Βαλκανίων-Μέσης Ανατολής μετά την διάλυση της Σοβ. Ένωσης. Το Αιγαίο και η Κύπρος είναι δύο σημαντικά σκέλη, τόσο στον άξονα Ανατολικής Ευρώπης-Μέσης Ανατολής από άποψη χερσαίας σύνδεσης, όσο και στον άξονα Αδριατικής-Ανατολικής Μεσογείου-Κόλπου από άποψη θαλάσσιας σύνδεσης». [.…] Στο πλαίσιο [Σ.Σ. λοιπόν] αυτού του στρατηγικού σχεδιασμού, το ζήτημα της Κύπρου θα έλθει στο προσκήνιο με πιο ενεργό τρόπο. […] Σήμερα, μεταξύ Ανατολικής Ευρώπης - Βαλκανίων - Αδριατικής - Αιγαίου - Ανατολικής Μεσογείου - Μέσης Ανατολής και [Σ.Σ. Αραβοπερσικού] Κόλπου διαμορφώνεται ένα πεδίο πολλαπλών αλληλεπιδράσεων υψηλής δυναμικής. [….] Πάνω σε αυτήν την γραμμή που ενοποιεί τα Βαλκάνια με την Μέση Ανατολή θα είναι αναπόφευκτη η ανάπτυξη νέων εξορμήσεων».

Ο τούρκος Γεωπολιτικός αναφέρει επίσης μερικές χαρακτηριστικές εκτιμήσεις (που έχω και εγώ κάνει, σε άρθρα μου[32], προ εικοσιπενταετίας μάλιστα, άρα δεν κινδυνεύω να θεωρηθώ ως «αντιγραφεύς» του τούρκου συναδέλφου). Ας δούμε τις σημαντικότερες:



1) «Η Κύπρος, που κατέχει κεντρική θέση μέσα στην παγκόσμια ήπειρο [Σ.Σ. εννοεί την Παγκόσμια Νήσο του Spykman], ευρισκόμενη σχεδόν σε ίση απόσταση από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, βρίσκεται μαζί με την Κρήτη επάνω στην ίδια ευθεία που τέμνει τις οδούς θαλάσσιας διέλευσης. Η Κύπρος κατέχει [αφενός μεν] θέση μεταξύ των Στενών, που χωρίζουν Ευρώπη και Ασία, και [αφετέρου] της Διώρυγας του Σουέζ, που χωρίζει Ασία και Αφρική, ενώ συγχρόνως έχει την θέση μιας σταθερής βάσης και ενός αεροπλανοφόρου, που θα πιάνει τον σφυγμό των θαλασσίων οδών του Άντεν [Ερυθρά Θάλασσα] και του Ορμούζ [Αραβο-περσικός Κόλπος], μαζί με τις λεκάνες του Κόλπου και της Κασπίας, που είναι οι πιο σημαντικές οδοί σύνδεσης Ευρασίας-Αφρικής».



2) «Μια χώρα που αγνοεί την Κύπρο δεν μπορεί να είναι ενεργή στις παγκόσμιες και περιφερειακές πολιτικές. Δεν μπορεί να είναι ενεργή σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής, διότι αυτό το μικρό νησί κατέχει μια θέση ικανή να επηρεάζει ευθέως τις στρατηγικές συνδέσεις μεταξύ Ασίας-Αφρικής, Ευρώπης-Αφρικής και Ευρώπης-Ασίας. Δεν μπορεί να είναι ενεργή, σε επίπεδο περιφερειακών πολιτικών διότι η Κύπρος, με την ανατολική απόληξή της [Χερσόνησο της Καρπασίας] βρίσκεται σαν βέλος στραμμένο στην Μέση Ανατολή ενώ με την δυτική ράχη της αποτελεί τον θεμέλιο λίθο των [γεω]στρατηγικών ισορροπιών που υπάρχουν στην Ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και την Βόρειο Αφρική».

Η περιγραφή αυτή κ. Θεοδωράτο, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών αναφορικά με τις βλέψεις της Τουρκίας για την Κύπρο. Και δεν πρέπει να αφήνει περιθώρια παρερμηνειών και για το πιά θα είναι η στρατηγική βλέψη του κ. Ταλάτ ο οποίος καθοδηγείται από την Άγκυρα. Όπως και πια θα είναι η στάση του στις διαπραγματεύσεις με τον κ. Χριστόφια. Και κατωτέρω γίνεται ακόμη πιο σαφής, τονίζοντας ότι η Κύπρος, ως γεωστρατηγικό πρόβλημα, πρέπει να αποσυνδεθεί από το σύνολο της τουρκο-ελληνικής διαφοράς! Αυτό που χρόνια παλεύουν και πολλοί εν ελλάδι αφελείς να πράξουν, αποσυνδέοντας το Κυπριακό από τις δικδικήσεις της Τουρκίας στο ελληνικό Αρχιπέλαγος. Γράφει λοιπόν ο τούρκος ακαδημαϊκός:



3) «Η Τουρκία, επηρεαζόμενη λόγω θέσεως από πολλές ισορροπίες, είναι υποχρεωμένη να αξιολογήσει την Κυπριακή πολιτική της, αφαιρώντας την από την τουρκο-ελληνική εξίσωση[33]. Η Κύπρος γίνεται με αυξανόμενη ταχύτητα ένα ζήτημα Ευρασίας και Μέσης Ανατολής-Βαλκανίων (Δυτικής Ασίας-Ανατολικής Ευρώπης). Η Κυπριακή πολιτική [της Τουρκίας] πρέπει να τοποθετηθεί σε μία νέα στρατηγική αντίληψη, με τρόπο αρμόζοντα στο προαναφερθέν, νέο στρατηγικό πλαίσιο. Στο ζήτημα της Κύπρου, από πλευράς Τουρκίας η σημασία μπορεί να εντοπισθεί σε δύο κύριους άξονες: ο πρώτος εξ αυτών είναι ο άξονας των ανθρωπιστικών αξιών, προσανατολισμένος στην κατοχύρωση της ασφάλειας της μουσουλμανικής τουρκικής κοινότητας, ως αποτέλεσμα της ιστορικής ευθύνης της Τουρκίας.[…] Μια αδυναμία [της Τουρκίας] που [ενδεχομένως] θα εκδηλωθεί στο θέμα της ασφάλειας και προστασίας της τουρκικής κοινότητας της Κύπρου μπορεί να εξαπλωθεί σαν κύμα στην Δυτική Θράκη και την Βουλγαρία - και μάλιστα ακόμη και στο Αζερμπαϊτζάν και στην Βοσνία[34]. Ο δεύτερος σημαντικός άξονας [προσεγγίσεως] του Κυπριακού είναι η βαρύτητα που εμφανίζει αυτό το νησί από γεωστρατηγικής απόψεως.[…] Ακόμη και αν δεν υπήρχε κανένας μουσουλμάνος Τούρκος στην Κύπρο, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να διατηρεί ένα Κυπριακό ζήτημα. Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη απέναντι σε ένα τέτοιο νησί, που βρίσκεται μέσα στην καρδιά του ίδιου του ζωτικού της χώρου. […]».



Δεν νομίζω ότι έχομεν χρείαν μαρτύρων κ. Θεοδωράτο! Ειδικά αυτή η φράση περί «υποχρεώσεως της Τουρκίας να διατηρεί ένα Κυπριακό ζήτημα» είναι σημαντικότατη, σαφής και διαυγής! Καταργεί κάθε ψευδαίσθηση, αναφορικά με το μέλλον των συνομιλιών στη Μεγαλόννησο! Ας το αντιληφθεί η ελληνική πλευρά σε Ελλάδα και Κύπρο! Και εάν δυσκολευόμαστε να το αντιληφθούμε, ας διαβάσουμε τον τούρκο συνάδελφο, ο οποίος είναι κρυσταλλίνης διαυγείας, εις τα λεγόμενά του! Συνεχίζει λοιπόν, σας διαβάζω τα δύο επόμενα σημαντικότατα σημεία του:



4) «Αυτή η γεωστρατηγική βαρύτητα έχει δύο διαστάσεις. Η μία εξ αυτών έχει στενή στρατηγική σημασία και έχει σχέση με τις ισορροπίες Τουρκίας-Ελλάδος και Τουρκικής Δημοκρατίας της Β. Κύπρου-Ελληνικού Τμήματος [sic] στην Ανατολική Μεσόγειο.Η δεύτερη διάσταση της γεωστρατηγικής βαρύτητας είναι ευρείας στρατηγικής σημασίας και σχετίζεται με την θέση του νησιού μέσα στις παγκόσμιες και περιφερειακές στρατηγικές».



5) «Την Κύπρο [συνεπώς] δεν μπορεί να την αγνοήσει καμία περιφερειακή ή διεθνής δύναμη που διαμορφώνει στρατηγικούς σχεδιασμούς στην Μέση Ανατολή, την Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο, το Σουέζ, την Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο. Η Κύπρος βρίσκεται σε τόσο ιδανική απόσταση απ’ όλες αυτές τις περιοχές, που έχει την ιδιότητα μιας παραμέτρου που (θα) επηρεάζει καθεμία απ’ αυτές ευθέως. Η Τουρκία απέκτησε ένα στρατηγικό πλεονέκτημα την δεκαετία του 1970 επί της κυπριακής παραμέτρου το οποίο και πρέπει να αξιοποιήσει όχι ως στοιχείο μιας αμυντικής Κυπριακής πολιτικής, δηλαδή, με στόχο την διαφύλαξη του στάτους κβο, αλλά ως ένα θεμελιώδες στήριγμα μιας -διπλωματικής φύσεως- επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής».

Ακούτε κ. Θεοδωράτο; Περί «επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής» ομιλεί ο Τούρκος γκουρού των Ερντογάν-Γκιούλ! Και μάλιστα για να καταστήσει σαφέστερο το περιεχόμενο του νοήματος της «επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής» το αντιδιαστέλλει με την έννοια «της διαφύλαξης του στάτους κβο»!

Μετά από τα ανωτέρω, καθίσταται μάλλον προφανές ότι ο τούρκος γεωπολιτικός δεν πρόκειται να οδηγήσει τον κ. Ερντογάν στην υιοθέτηση του ευρωπαϊκού υποδείγματος. Ούτε θα επιτρέψει ποτέ στον κ. Ταλάτ να αναπτύξει μια διαφορετικού τύπου και ευρωπαϊκών αντιλήψεων συνεννόηση με τον νόμιμο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Δ. Χριστόφια. Αυτά, να τα έχουμε υπόψη μας εμείς από ελλαδο-κυπριακή πλευρά και να μην τρέφουμε αυταπάτες και να προετοιμαζόμαστε για τα χειρότερα. Πάντως δεν έχουμε το δικαίωμα να προσποιούμεθα ότι δεν γνωρίζουμε, ως Υπουργείο της Εθνικής Αμύνης, ως Υπουργείο των Εξωτερικών και ως Ελληνική Κυβέρνηση.

Πάντως πρέπει να πούμε τελειώνοντας με τον κ. Davutoğlu, ότι είναι ευφυέστατος αλλά και επικίνδυνος για την βορειο-ατλαντική πολιτική στη Ν/Α Μεσόγειο ο οποίος προκαλεί και αμφιλεγόμενα αισθήματα στο στρατιωτικο-πολιτικό, αλλά και το ακαδημαϊκό[35], κατεστημένο της Τουρκίας, του Ισραήλ αλλά και των Η.Π.Α. ίσως για αυτό σήμερα που παίρνετε αυτήν τη συνέντευξη, (26 Μαρτίου 2009) ο τούρκος καθηγητής έχει μόλις πέντε ημέρες που απεχώρησε από την Ουάσιγκτον όπου ευρίσκετο για την περίοδο 17-21 Μαρτίου, για να συζητήσει τις κρίσιμες εξελίξεις στο γεωγραφικό σύμπλοκο της Μέσης Ανατολής πρίν από την επίσκεψη της 6-7 Απριλίου του αμερικανού προέδρου στην Άγκυρα[36]. Διαρκούσης αυτής της επισκέψεώς του ο Καθηγητής Νταβούτογλου κατέθεσε και την προαναφερθείσα υποκριτική ρήση, ότι δηλαδή «Οι Η.Π.Α και η Τουρκία ζουν μια ιστορική στιγμή όπου οι δύο χώρες έχουν παρόμοιες απόψεις για όλα σχεδόν τα ζητήματα». Ο Davutoğlu δήλωσε επίσης ότι η Τουρκία κατέστη ένας στρατηγικός κόμβος περιφερειακών ενεργειακών υποδομών και τόνισε ότι «από τούδε και εις το εξής ο καθείς θα βλέπει την στρατηγική σημασία της Τουρκίας να αυξάνεται μέρα με τη μέρα»[37].



Ερώτηση 3: Κατόπιν τούτων κ. Μάζη, αυξάνεται ή μειώνεται η γεωπολιτική-γεωστρατηγική σημασία της Τουρκίας και για ποιους λόγους; Τι θα πρέπει να αναμένουμε στο μέλλον για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας;



Όλα εξαρτώνται από το πώς θα αντιδράσει το περιφερειακό Σύστημα κ. Θεοδωράτο. Και σε αυτό ανήκει και η Ελλάδα. Άρα εξαρτάται και από τις αντιδράσεις της Ελλάδας. Οι λοιποί σημαντικοί παράγοντες έχουν ήδη αναφερθεί αλλά τους υπενθυμίζω εν τάχει: i) το Ισραήλ στο πλαίσιο του τριγώνου Ισραήλ-Συρία-Ιράν και ii) οι εξελίξεις στο Δίπολο Πακιστάν-Αφγανιστάν. Αυτοί για μένα είναι οι κύριοι συντελεστές επηρεασμού του Γεωπολιτικού Συστήματος που θα καθορίσει την Τουρκική θέση στην περιοχή.



Ερώτηση 4: Κύριε Μάζη γιατί η Ελλάδα έχει αφήσει την Τουρκία να «αλωνίζει» στην Μέση Ανατολή; Γιατί αφήσαμε το Ισραήλ αποκλειστικά στα χέρια της Τουρκίας και πως αυτό μπορεί να αλλάξει; Ποια είναι η πραγματική διάσταση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων σήμερα και πως προβλέπεται να διαμορφωθούν στο μέλλον;



Κύριε Θεοδωράτο, η ερώτησή σας είναι καίρια! Στην γεωπολιτική ανάλυση δεν χωρούν συναισθηματισμοί. Όπως δεν χωρούν και συναισθηματικού τύπου αξιολογήσεις. Ο μέγας Βενιζέλος ήταν σαφής ως προς αυτό! Δεν υπάρχουν διαρκείς φίλοι και διαρκείς εχθροί στο διεθνές γίγνεσθαι, κ. Θεοδωράτο! Υπάργουν όμως διαρκή συμφέροντα! Και αυτά είναι τα γεωπολιτικά συμφέροντα, διότι συναρτώνται από διαρκείς πολιτισμικούς και γεωγραφικούς παράγοντες.

Η σχέση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ είναι αναλόγου ποιότητος. Δεν είναι ανάγκη να έλθωμεν «εις γάμου κοινωνίαν» με κανένα! Αν κάτι τέτοιο συμβεί, καλοδεχούμενο, εάν όμως δεν συμβεί, το σημαντικό είναι να εξυπηρετήσουμε, και οι δύο πλευρές, τα καλώς νοούμενα συμφέροντά μας μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το ζήτημα της εθνικής ασφάλειας.

Κατόπιν της ανωτέρω παραδοχής, πρέπει να αντιληφθούμε ότι η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να συμμετάσχει στο γίγνεσθαι του γεωπολιτικού γεωγραφικού συμπλόκου της Μέσης Ανατολής. Πρέπει να προσφέρει τις καλές της υπηρεσίες μέσω δύο γεωστρατηγικών συνεργασιών: i) της Κυπριακής Κυβερνήσεως και ii) του Τελ Αβίβ. Και εδώ θα πρέπει να τονίσω ότι σε αυτήν την συγκυρία, όπου η ισλαμιστική παράμετρος οξύνεται στην Τουρκία αλλά και στους γύρω εθνικούς κοινωνικούς σχηματισμούς.

Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να κάνει χρήση του μεγάλου διπλωματικού της καταπιστεύματος στον Αραβο-μουσουλμανικό κόσμο αλλά και στον αντίστοιχο Ιουδαϊκό! Ο ελληνικός Λαός είναι ο μοναδικός ευρωπαϊκός Λαός ο οποίος δεν συνεργάσθηκε με τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής για να καταδώσει και να δολοφονήσει έλληνες εβραίους! Η ιστορία έχει να μας διδάξει πολλά επ’ αυτού και το Μουσείο του Ολοκαυτώματος στην Ιερουσαλήμ, είναι γεμάτο από ελληνικά ονόματα «Δικαίων των Εθνών» μεταξύ των οποίων φιγουράρει λαμπρό το όνομα του Άγγελου Έβερτ, τότε διοικητού της Κατοχικής Ελληνικής Αστυνομίας και πατρός του Μιλτιάδη Έβερτ. Εδώ αποδεικνύω ότι υπήρξε εκδηλωμένη ανθρωπιά από μέρους του ελληνικού Λαού ο οποίος δεν στόχευε σε κανένα συμφέρον, απεναντίας έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο! Άρα, γιατί να κάνουμε σήμερα τέτοια λάθη και να καταλήγουμε σε βερμπαλιστικούς, ευτυχώς, αντισημιτισμούς που δεν ωφελούν τη χώρα;

Το Ισραήλ αυτήν τη στιγμή έχει κάθε λόγο να εμπιστεύεται την κοσμική, ευρωπαϊκή Ελλάδα, παρά μια ισλαμιστική Τουρκία της οποίας η κυβέρνηση έχει καθοδηγητές με εξαιρετικά επικίνδυνα ισλαμο-χαλιφατικά οράματα και πολλοί την κατηγορούν για «κρυφή ατζέντα». Φυσικά θα είναι αναγκασμένο να το πράττει όσο η Ελλάδα δεν ασχολείται με το θέμα. Και φυσικά, εις βάρος των συμφερόντων ασφαλείας της χώρας μας. Εκτιμώ πάντως ότι η κ. Μπακογιάννη έχει αντιληφθεί αυτήν την πραγματικότητα και κινείται με σωστές κινήσεις ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα.







Ερώτηση 5: Ισχύει ακόμη το δόγμα Spykman και αν ναι πως αυτό διαμορφώνεται στην μεταψυχροπολεμική περίοδο;



Όλη μας η συζήτηση κ. Θεοδωράτο έγινε πάνω στο Δόγμα Spykman και το αντελήφθητε, γι’ αυτό και διατυπώνεται αυτό το ερώτημα. Σαφώς και ισχύει στο επίπεδο των λειτουργικών του προβλέψεων. Γι αυτό και η Τουρκία λειτουργεί ως ανωτέρω, για αυτό και το Ισραήλ ή η Ρωσία ή το Ιράν και η Συρία λειτουργούν όπως λειτουργούν. Η ερμηνεία των πολιτικών τους καλύπτεται πλήρως από τον προτεινόμενο λειτουργισμό του υποδείγματος του αμερικανού Γεωγράφου-Γεωπολιτικού. Όλη η προσπάθεια γίνεται αφενός μεν για να ελεγχθούν οι ενεργειακές πηγές του «Στρατηγικού Ελλειψοειδούς» όπως φαίνεται στον παρόντα χάρτη 4, και να αποφευχθεί ο έλεγχος της Ευρώπης από τη Ρωσία μέσω της ενεργειακής της πολιτικής αυτήν τη φορά.



Χάρτης 4. Γεωστρατηγικό Ελλειψοειδές.

Κοιτάζοντας δε τον επόμενο Χάρτη 5, αντιλαμβανόμαστε πόση μεγάλη σημασία έχει αυτό το Ελλειψοειδές για την ενεργειακή ασφάλεια των Η.Π.Α.!

















Χάρτης 5. Πόλοι ενεργειακής εξάρτησης των Η.Π.Α.





Ας αναρωτηθούμε λοιπόν: Μήπως στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε κ. Θεοδωράτο ο αγωγός Μπακού-Τσεϊχάν; Στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε η πρόταση για χάραξη του αγωγού Nabuco; Στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε η χάραξη του αγωγού T.G.I.; Στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε η Τσετσενική έκρηξη ώστε να διακοπεί η διάβαση του αγωγού Μπακού-Γκρόζνι-Νοβοροσίσκ από ρωσικά εδάφη; Στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε η αποτυχούσα παταγωδώς προσπάθεια του Γεωργιανού προέδρου Σαακασβίλι, εναντίον της Νότιας Οσετίας; Στο ίδιο πνεύμα αποκλεισμού της Ρωσίας δεν έγινε η διάλυση της Γιουγκοσλαυΐας και η δημιουρία ανεξάρτητων μικρών κρατικών οντοτήτων με φιλο-ατλαντικό πολιτικό προσανατολισμό; Στο ίδιο φιλο-ατλαντικό πλαίσιο με στόχο και πάλι τον αποκλεισμό της Ρωσίας δεν οικοδομείται η διαφωνία μας με το γειτονικό, επίσης κράτος-θραύσμα της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαυΐας, της FYROM; Πού εντοπίζονται όλα αυτά κ. Θεοδωράτο; Μα πολύ απλά στον Αναχωματικό Δακτύλιο του Spykman κ. Θεοδωράτο, τον γνωστό μας Rimland, όπως φαίνεται στον παρακάτω Χάρτη 6.



Χάρτης 6. Η γεωπολιτική κατάσταση τη δεκαετία του 80.







Υπό μία και μόνο προϋπόθεση όλο αυτό το Υπόδειγμα του Spykman θα κατέρρεε κ. Θεοδωράτο! Μετά την τήξη των πάγων στην Αρκτική, όπου θα μετέτρεπε τον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό σε πλεύσιμη δίοδο απελευθερώνοντας τις Ναυτικές Δυνάμεις της Ρωσίας! Αυτό είναι κάτι που δεν το σκέπτεται κανείς, αλλά γράφω ένα σχετικό πόνημα εδώ και μερικούς μήνες στο οποίο θα αναδεικνύω τις προϋποθέσεις κατάρρευσης του υποδείγματος του Spykman αλλά και τις γεωπολιτικές τους συνέπειες.



Ερώτηση 7: Το Stratfor προχώρησε στην έκδοση βιβλίου το οποίο αναφέρεται στο 2050 προβλέποντας ότι η Ελλάδα θα ανήκει στην τουρκική σφαίρα επιρροής (μοναδική χώρα από τα Βαλκάνια) ενώ η Τουρκία θα έχει επεκταθεί μέχρι τις ουκρανικές πεδιάδες εκδιώκοντας την Ρωσία από τον Καύκασο. Πόσο ρεαλιστικό μπορεί να αποδειχθεί αυτό το σενάριο και ποια η σκοπιμότητα του;



Νομίζω ότι οι αμερικανοί παράγοντες το όφειλαν στην Τουρκία! Και αυτό διότι τον Ιούνιο του 2006, το ημιεπίσημο αμυντικό αμερικανικό περιοδικό Armed Forces Journal δημοσίευσε άρθρο του κεντρικού αρθρογράφου του απόστρατου συν/χη και θεωρητικού της Γεωστρατηγικής κ. Ralf Peters με τους παρακάτω χάρτες 7 και 8 όπου μεταξύ άλλων αναδιατάξεων συνόρων, δείχνει ένα τεράστιο Ελεύθερο Κουρδιστάν (Free Kurdistan). Το χειρότερο ήταν ότι το κείμενο που συνόδευε τους χάρτες και οι ίδιοι οι Χάρτες διδάχθηκαν στο ΝΑΤΟ Defence College στη Ρώμη προκαλώντας τρομερή αναστάτωση στην Άγκυρα και σειρά διαβημάτων στο Defence Department αλλά και στο Department of State τα οποία την «καθησύχασαν» λέγοντας περίπου ότι τέτοιου είδους σενάρια διδάσκονται σε όλες τις σταρτιωτικές σχολές του κόσμου και δεν αξίζει να τα εκλαμβάνει κανείς στα σοβαρά!



Χάρτης 7. Η Μέση Ανατολή πριν την αναδιάταξη των συνόρων των υπαρχουσών χωρών.









Χάρτης 9. Η Μέση Ανατολή μετά την αναδιάταξη…κατά τον Ralf Peters.





Προσέξτε ότι, μεταξύ άλλων σημαντικότατων αλλαγών, ο χάρτης δείχνει ότι σε αυτό το Μεγάλο Κουρδιστάν ανήκει και το Ιρακινό Κουρδιστάν, όπως και οι αντίστοιχες κουρδικές περιοχές στη Συρία και το Ιράν. Δεν πιστεύω ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα…Περιγράφει μία κατάσταση η οποία θα ανέβαζε την τιμή του πετρελαίου στα…$ U.S.A. 1000 και μάλιστα για μια περίοδο τουλάχιστον 20 ετών! Δηλαδή διεθνή καταστροφή! Εκτός εάν, τα καύσιμα είχαν αλλάξει μορφή και οι υδρογονάνθρακες είχαν δώσει τη θέση τους στην σύντηξη και σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας, δηλ. μετά από 80 χρόνια τουλάχιστον. Δεν θα ζούμε κ. Θεοδωράτο!

Θα μπορούσε λοιπόν να είναι κάτι ανάλογο και αυτό το βιβλίο του Stratfor, υπό την διεύθυνση του George Friedman, αλλά από την αντίστροφη πλευρά. Πάντως, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ουσιαστικά περιγράφει την θεωρία του κ. Davutoğlu ο οποίος όπως σας είπα, σήμερα βρίσκεται στην Ουάσιγκτον. Και επίσης είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι η εν λόγω ιδιωτική εταιρεία, η οποία λέγεται ότι έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τις αμερικανικές «κεντρικές» υπηρεσίες. Π.χ. Το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό Barron‘s το οποίο ανήκει στον Όμιλο της επίσης απολύτως έγκυρης Wall Street Journal ανεφέρθη σε αυτήν την εταιρεία με άρθρο υπό τον τίτλο «Η σκιώδης CIA».[38] Εν ολίγοις κ. Θεοδωράτο, ας αντιληφθούμε επιτέλους ότι δεν μπορούμε ως χώρα και ως κρατικός μηχανισμός αλλά και ως διεθνής δρών και κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, να αποφεύγουμε να μελετούμε σε βάθος την γεωπολιτική και την γεωστρατηγική πραγματικότητα και κυρίως ότι δεν μπορούμε πλέον να προχωρούμε σ’ έναν σκοτεινό από πλευράς ανακατατάξεων αιώνα στην Ν/Α Μεσόγειο χωρίς ισχυρά Think Tanks, και μάλιστα κρατικά, τα οποία να είναι σε θέση να παράγουν επί μονίμου βάσεως και με «σκληρή πληροφορία» συγκροτημένη Γεωπολιτική Ανάλυση και Γεωστρατηγική σκέψη. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν υπάρχει σήμερα στη χώρα μας. Αλλά και όσα υπάρχουν στα καθ’ ύλην αρμόδια Υπουργεία, είναι υποβαθμισμένα, εγκαταλελειμμένα, στελεχωμένα άνευ επιστημονικών κριτηρίων και επιλογών λειτουργούντα ως «κομματικά ενυδρεία» του κυβερνώντος κόμματος.



Ερώτηση 9: Ποια πιστεύεται ότι θα είναι η θέση της Τουρκίας στον 21ο αιώνα; Θα αναδειχθεί ως η κυρίαρχη ναυτική δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου, όπως σχεδιάζει το στρατιωτικό κατεστημένο;

Θα απαντήσω λακωνικά κ. Θεοδωράτο: εάν η Ελλάδα το «επιτύχει» και αυτό, τότε θα είμεθα άξιοι της τύχης μας, όποια και αν είναι αυτή!



Ευχαριστώ κ. Μάζη!



Εγώ σας ευχαριστώ κ. Θεοδωράτο!









[1] Μάζης: Οφείλω να ορίσω την ισχύ ακόμη μια φορά για τους αναγνώστες σας: Η ισχύς ορίζεται από τα μετρήσιμα αποτελέσματα της εφαρμογής και λειτουργίας του Ανθρωποχώρου του εξεταζομένου γεωπολιτικού Συστήματος επί του Φυσικού Χώρου του ιδίου Συστήματος. Δηλ. από τα μετρήσιμα μεγέθη που προκύπτουν από την λειτουργία των τεσσάρων γεωπολιτικών πυλώνων, όπως εγώ τους ονομάζω. Κοντολογίς: i) της Άμυνας, ii) της Οικονομίας iii)της Πολιτικής και iv) του Πολιτισμού και της Διαχείρισης και του Ελέγχου της Πληροφορίας. Αναφορικά με το ζήτημα της δυνατότητας μέτρησης, αφηρημένων μεγεθών, σας ενημερώνω ότι μέθοδοι ποσοτικοιποίησης υπάρχουν και λειτουργούν με αρκετά καλά, προσεγγιστικά πάντοτε, αποτελέσματα.

[2] Σ.Σ.: Ως «Μέση κλίμακα», νοείται η κλίμακα Συστήματος. Ως «Υψηλή κλίμακα» νοείται, η κλίμακα Υπερσυστήματος. Π.χ. το γεωγραφικό Σύμπλοκο Η.Π.Α.-Ρωσία-ΕΕ-Μέση Ανατολή, αποτελεί για την περίπτωσή μας συγκρότηση «Υψηλής κλίμακας» ή αλλιώς «Υπερσύστημα». Επίσης, ως «Χαμηλή κλίμακα» νοείται η «κλίμακα Υποσυστήματος». Π.χ. το Δίπολο (Ι-Κ) είναι Υποσύστημα, ή αλλιώς «προσδιορίζεται σε χαμηλή κλίμακα ή κλίμακα Υποσυστήματος».

[3] Μάζης: Για το θέμα του Κοσόβου και την ισραηλινή ανησυχία είχα γράψει πολλάκις, αλλά μπορούν οι αναγνώστες σας να βρουν μια ολοκληρωμένη εκδοχή στο άρθρο μου, με τίτλο: «Το ‘ανεξάρτητο Κόσοβο’και τα ζητήματα εθνικής ασφαλείας του Κράτους του Ισραήλ», Γεωστρατηγική-Ι.Α.Α., Σεπτ.-Δεκ. 2007, νο 12, σσ.:49-53 ή στον ιστότοπο: www.geo-mazis.gr/

[4] Μάζης: Κύριε Θεοδωράτο, είχα προβλέψει αυτό το ενδεχόμενο από τον Ιανουάριο του 2008, σε συνέντευξή μου στην δημοσιογράφο κ. Ελένη Τσερεζόλε, που δημοσιεύθηκε ως άρθρο στην «Κυριακάτική Αυγή», Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2008, με τίτλο: «Το γεωπολιτικό τοπίο στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια».

[5]. Βλ. Μoustafa Aydin, Η Τουρκική Εξωτερική Πολιτική: Πλαίσιο και Ανάλυση, Πανεπιστήμιο Άγκυρας, Σχολή Πολιτικής Επιστήμης, Αθήνα 2004, μελέτη του ανωτέρω Καθηγητού υποβληθείσα στο Ι.Α.Α. με Πρόλογο Κώστα Υφαντή. Εκεί, ο Τούρκος Καθηγητής αναφέρει: «Ένας σημαντικός παράγων στον τουρκικό τρόπο σκέψης, όσον αφορά στην ασφάλεια, είναι ότι τα νησιά του Αιγαίου, εφ’όσον ευρίσκονται υπό τον έλεγχο μιας εχθρικής δύναμης, μπορούν να απαγορεύσουν στην Τουρκία την χρήση των δύο κύριων λιμένων της Κων/πολης και της Σμύρνης και να εμποδίσουν την Είσοδο στα Στενά. Στην περίπτωση αυτή η ναυσιπλοΐα μπορεί να είναι ασφαλής από την πλευρά της Ανατολικής Μεσογείου, μόνον εφ’όσον η νήσος Κύπρος, που μπορεί να αποκλείσει την περιοχή, ελέγχεται από φιλική κυβέρνηση».

[6] Alexander Murinson, “The Strategic depth doctrine of Turkish Foreign Policy”, Middle Eastern Studies, vol. 42, no 6, p.p.: 945-964, November 2006, Routledge (Taylor and Francis Group), p.p.: 948-950.

[7] Η υπογράμμιση δική μας.

[8] A. Davutoğlu, “The Clash of Interests: An Explanation of the World (Dis)Order”, Perceptions Journal of International Affairs, Vol. 2, No.4, Dec. 1997-Feb. 1998, p. 1. Βλ. επίσης W. Thomson, On Global War: Historical-Structural Approaches to World Politics, Columbia: University of South Carolina Press, 1988, p.: 7.

[9] Davutoğlu, ibid.

[10] A. Davutoğlu, “The Clash of Interests: An Explanation of the World (Dis)Order”, Perceptions Journal of International Affairs, Vol. 2, No.4, Dec. 1997-Feb. 1998, p. 1. Βλ. επίσης W. Thomson, On Global War: Historical-Structural Approaches to World Politics, Columbia: University of South Carolina Press, 1988, p.: 7.

[11] ibid.

[12] ibid.

[13] ibid.

[14] Σ.Σ.: τονίζουμε τη διαφορά του όρου «ισλαμιστική» ο οποίος σημαίνει την μετατροπή του Ισλάμ από την θρησκευτική του οντολογία σε μια πολιτικο-ιδεολογική φαντασιακή ερμηνευτική. Ι. Θ. Μάζης, Γεωγραφία του Ισλαμιστικού κινήματος στη Μέση Ανατολή, 1η έκδ. Ε.Π.Ε, 2η έκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2002.

[15] Βλ. Ι. Θ. Μάζης, όπ.αν. σ.:41.

[16] ibid. Αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο είναι ενδεικτικό των συγκρούσεων ανάμεσα στους Σιίτες Μουσουλμάνους, τους Κούρδους και τους Σουνίτες στο σύγχρονο Ιράκ.

[17] Βλ. Η. Ηλιόπουλος, «Η Τουρκία ως πρότυπο των μουσουλμανικών δημοκρατιών της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Ιστορία, πολιτική χρήση και πραγματική διάσταση ενός διαδεδομένου μύθου», Γεωστρατηγική, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων (Ι.Α.Α.)., τεύχος 7, Ιανουάριος-Απρίλιος 2005, σ.: 169.

[18] “Suddeutsche Zeitung”, 9-10/05/1992 ; όπως και “Die Zeit”, 23/04/1992; “FAZ”και “Die Welt”, 18/02/92, όπως και “Der Spiegel”, 20/1993.

[19] ibid.

[20] Έγραψε χαρακτηριστικά ότι: “Turkey can be European in Europe and eastern in the East, because we are both.” (The Economist, 15 Δεκεμβρίου, 2007).

[21] Anadolu Ajansi, November 14, 2008; Turkey Foreign Policy Conference, Princeton University, 21 Μαρτίου 2008.

[22] Ibid. Βλ. Και την αντίληψη του Mahan στο: A. Westcott, Mahan On Naval Warfare, Boston: Little, Brown, 1948, p.: 77.

[23] A. Davutoğlu, “The Clash of Interests: An Explanation of the World (Dis)Order”, Perceptions Journal of International Affairs, Vol. 2, No.4, Dec. 1997-Feb. 1998, p.: 1. Βλ. επίσης W. Thomson, On Global War: Historical-Structural Approaches to World Politics, Columbia: University of South Carolina Press, p.: 8, 1988.

[24] ibid.

[25] Ibid. Η προηγούμενη αμερικανική ανάμιξη στο Σουδάν και η σημερινή κατοχή του Ιράκ σίγουρα παρέχουν βάση σε αυτό το επιχείρημα.

[26] Hurriyet Daily News, 18 Μαρτίου 2008.

[27] A. Davutoğlu, “The Clash of Interests: An Explanation of the World (Dis)Order”, Perceptions Journal of International Affairs, Vol. 2, No.4, Dec. 1997-Feb. 1998, p.: 1.

[28] ibid.

[29] ibid.

[30]Σ.Σ.: Όπως μπορώ να γνωρίζω από προσωπικές συζητήσεις μου με, κοσμικών αντιλήψεων, επιφανείς τούρκους συναδέλφους.

[31] P. Robins, Turkish Foreign Policy, Madeleine Feher Annual European Scholar Lecture, Begin-Sadat for Strategic Studies, Αύγουστος 1999, Bar-Ilan University, Ramat Gan.

[32] Βλ. ενδεικτικά: i) Ι. Θ. Μάζης, “Ο ρόλος της Ισλαμικής Τουρκίας στη Σύγχρονη Γεωπολιτική κατάσταση της Λεκάνης της Μεσογείου”, Πρακτικά 3ου Πανελληνίου Γεωγραφικού Συνεδρίου, 1993, σ.σ.: 31-56, ii) Ι. Θ. Μάζης, “Γεωπολιτική Ανάλυση Εμπορευματικού Διαύλου Δαρδανελλίων Αιγαίου”, ELIAMEP Occasional Papers, OP 97.19, 1997, ISBNq 960-7061-39-X. iii) Εισαγωγή στην Οικονομική Γεωγραφία και στις διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις, Ε.Π.Ε., Αθήνα 1989, iv)Ι. Θ. Μάζης, Η γεωγραφία του Ισλαμιστικού Κινήματος στη Μέση Ανατολή, Ε.Π.Ε., Αθήνα, 1992, κ.τ.λ.

[33] Τί χρείαν έχομεν μαρτύρων! Ομολογεί ξεκάθαρα ό τούρκος θεωρητικός ότι το Κυπριακό ζήτημα δεν πρέπει να εμπίπτει μέσα στο πλαίσιο των ελληνο-τουρκικών σχέσεων! Η Κύπρος πρέπει να απομονωθεί!

[34] Για όσους αφελείς θεωρούν ότι η Θράκη είναι ασφαλής και ότι δεν έχει καμία σχέση με την Κύπρο!

[35] Όπως μπορώ να γνωρίζω από προσωπικές συζητήσεις με κοσμικών αντιλήψεων επιφανείς τούρκους συναδέλφους.

[36] Emrullah Uslu, “Ahmet Davutoglu: The Man behind Turkey’s Assertive Foreign Policy”, Eurasia Daily Monitor Volume: 6 Issue: 57, March 25, 2009, ημερομηνία πρόσβασης, 27 Μαρτίου 2009, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=34754&tx_ttnews[backPid]=390&cHash=7093dd31fb

[37] Εφημερίδα: Anadolu Ajansi, 19 Μαρτίου 2008.

[38] Jonathan R. Laing. “The Shadow CIA”. http://users1.barrons.com/lmda/do/checkLogin?mg=evo-barrons&url=http%3A%2F%2Fonline.barrons.com%2Farticle%2FSB1002927557434087960.html. Retrieved on 2007-09-17.

- Περισσότερα | Ελληνικά Νέα
Άλλες Ειδήσεις (Πολιτική)

* Aνιχνεύσεις: Έχει ιδεολογικό υπόβαθρο η βία των νέων; 9/12/2009
* Ποιός φοβᾶται τὴ δημοκρατία; -σκόρπιες σημειώσεις ...
* «Ότι μας φαρμάκωσε η κακία σας»
* Γιατί ανέχεται το κράτος την εθνική αποδόμηση και ...
* Βυζαντινές «διεθνείς» λέξεις

Source: http://greeknews.byzantinewalls.org/archives/10625