Amerİka əsrİndən Asİya əsrİnə

26 yanvar 2005-cü il, çərşənbə

Amerİka əsrİndən Asİya əsrİnə

Azərbaycanda, Qazaxıstan və Türkmənistanda siyasi rejimlər dəyişməsə, heç bir iqtisadi inkişafdan söhbət belə getməyəcək

20ci əsrdən fərqli olaraq 21-ci əsrin Asiya əsri olacağı gözlənilir: Bu daha çox Hindistana və Çinə aiddir. O cümlədən, Braziliya və İndoneziya da dünya liderliyinə iddaçılar sırasında ola bilərlər. Bu barədə rəyi Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoruna Amerika kəşfiyyatının Milli Şuraya daxil olan bir sıra analitikləri təqdim ediblər. Bu qrup dünya birliyinin yaxın on beş il ərzində inkişaf tendensiyasını araşdırmaqla məşğuldur. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Rusiyanın araşdırılan dövr ərzində dirçələcəyini istisna edir; bu ssenarilərin heç birində Rusiya yaxın gələcəyin nüfuzlu dövləti kimi ehtimal edilmir.

"Qlobal Gələcəyin Marşrutu" adlanan və Robert Xatçinskinin rəhbərliyi altında hazırlanan bu hesabatda dünya ölkələrinin inkişaf ehtimalları bir neçə şərti ad altında göstərilir:

"Amerika dünyası" adlanan ssenaridə ABŞ-ın iradəsinin dünya ölkələri üzərində qalacağı ehtimal edir:

"Yeni Xilafət" planı ehtimal edir ki, islam dövlətləri və İslamçı dini qruplaşmalar aqressiv hərəkətlərində davam edəcəklər;

"Qorxu dairəsi" ssenarisində nəzərdə tutulur ki, nüvə silahı terrorçuların əlinə keçə bilər;

"Davos Dünyası" ssenarisində isə ehtimal edilir ki, Hindistan və Çin ABŞ-dan və Avropa Birliyindən daha nüfuzlu tərəflərə çevrilə bilərlər.

Analitiklərin rəyi bundan ibarətdir ki, hadisələrin inkişafının istənilən variantında Rusiya həm Qərb ölkələri üçün, həm də Hindistan və Çin üçün zəruri partnyor olaraq qalıcaq; çünki bu ölkədə enerji daşıyıcıların ehtiyatı zəngindir.

Amma hesabatlarda xüsusilə vurğulanır ki, Rusiya demoqrafik problemlərdən, səhiyyənin yarıtmaz təşkilindən, islam fundamentalizmindən və etnik çəkişmələrdən, xüsusilə Qafqaz münaqişəsindən gözünü aça bilməyəcək.

O da nəzərə alınır ki, əgər Rusiya özünün iqtisadiyyatını möhkəmləndirə bilsə Avropa Rusiya ilə "xüsusi münasibətlərini" möhkəmləndirə və postsovet ölkələri ilə əlaqələrini genişləndirə bilər.

Bu hesabatda Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin mütəxəssisləri Cənubi Qafqaz və Orta Asiya dövlətləri ilə bağlı məsələləri də araşdırıblar. Mütəxəssislər ehtimal edirlər ki, bu ölkələr enerjidaşıyıcıları dəhlizini yaratmaq üçün Rusiya ilə əməkdaşlığı genişləndirə bilərlər. Amma bu bölgədə milli və dini hərəkatların bu əməkdaşlığı yaxın 15 ildə poza bilmək effektini də yüksək dəyərləndiriblər.

ABŞ mütəxəssislərim bu bölgədə yaxın 15 il ərzində yüksək sürətli inkişafın ola biləçcəyini proqnozlaşdırmırlar. Mütəxəssislər xüsusilə Qazaxıstan, Azərbaycan və Türkmənistan barədə mənfi rəydədirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, bu ölkələrdə yalnız siyasi sitemin dəyişdiril məsi, cəmiyyətdə müsəlman islahatçıların mövqelərinin güclənməsi və dini fundamentalizmin əhəmiyyətsiz gücə çevrilməsi yaxın 15 ildə iqtisadi inkişafın geniş üfüqləri barədə danışmağa əsas verə bilər.

Hesabatda qeyd edilir ki, Hindistanın qəflətən dirçəlməsi isə bölgədə strateji balans üçün təhlükə yarada bilər. Hindistan və Çin regionda iqtisadi maqnitə çevrilə bilər və bu cazibə Mərkəzi Asiyanı, İranı və bütün Yaxın Şərqi özünə birləşdirə bilər.

Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin analitiklərinin rəyinə görə, yaxın 15 ildə terrorizm təhlükəsi aktual olaraq qalacaq, amma Əl-Qaidə tipli iri təşkilatlar ləğv edildikdən sonra onun yerində xırda terror qruplaşmaları peyda olacaq və bunları üzə çıxarmaq daha çətin olacaq

MKİ mütəxəssisləri hesab edirlər ki, hərbi baxımdan daha güclü ballistik və operativ-taktiki raketlər, o cümlədən pilotsuz uçan təyyarələr təhlükəsizlik üçün daha böyük problemlər yaradacaq. Şimali Koreya və İran isə çox güman ki, 2020-ci ilə qədər qitələrarası ballistik raketlər əldə edə biləcəklər. Amma bu ölkələrdə siyasi rejimi dəyişmək mümkün olsa, onlar öz prioritetlərini dəyişdirə bilərlər.

MKİ mütəxəssislərinin rəyinə görə, yaxın illərdə Yaxın Şərq dövlətlərinin postsovet ölkələrindən daha demokratik olmaq imkanları daha böyükdür və onlar daha artıq inkişafva nail ola bilərlər. Onlar eblə ehtimal edirlər ki, inkişaf etmiş ölkələrin əhalisi "qocalacaq", inikişaf etməkdə olan ölkələrdə isə daha çox gənclər yaşayacaq.

MKİ mütəxəssisləri hesab edirlər ki, yaxın 15 il ərzində nüvə silahı istesal edən ölkələrin sayı artacaq.

Aleksandr Murinson,

London Universitetinin

Read Associate status for azadliq article